De kritiek staat in het rapport van het CPB en het SCP over de voorgenomen herziening van de kinderopvang dat woensdag 21 juni gepubliceerd werd. ‘Op de lange termijn levert het eigenlijk maar weinig op’, aldus CPB-onderzoeker en medeauteur van het onderzoek Egbert Jongen tegen NU.nl. Dan gaat het over de extra toename van mensen met betaald werk (arbeidsparticipatie). Daarnaast zijn er op de korte termijn juist risico’s voor de kinderen volgens Jongen. Daarbij doelt hij vooral op de ontwikkeling van kinderen en het verkleinen van de kansenongelijkheid. ‘We hebben best veel kritiek.’
Grote investering, weinig effect
Met de stelselverandering wilde het kabinet de kinderopvang eenvoudiger en betaalbaarder maken voor ouders. Ook werd er gezegd dat het zorgde voor meer kansengelijkheid. Het rapport lijkt het laatste doel juist tegen te spreken. De planbureaus concluderen dat het een grote investering is met weinig effect. Ze spreken ook over ‘aanzienlijke risico’s’ als het kabinet doorgaat op de ingeslagen weg.
‘Het kabinetsplan gaat opnieuw over het systeem, niet over het belang van kinderen. Zij hebben recht op de beste en liefdevolle kinderopvang. Door het tekort aan fantastisch personeel kunnen we dit nu al niet garanderen. De kinderopvang op een totaal andere manier vormgeven, vraagt om zorgvuldigheid. Met het kabinetsplan lossen we de echte problemen niet op zoals het tekort aan plekken en personeel. Maar ook betere toegankelijkheid van de kinderopvang is er niet mee geholpen. Als
we teruggaan naar de tekentafel, kunnen we deze problemen echt gaan fixen’, concludeert Emmeline Bijlsma, directeur Brancheorganisatie Kinderopvang. ‘Op korte termijn zal de Brancheorganisatie Kinderopvang met een beter plan komen, gedragen door veel kinderopvangorganisaties en diverse experts, zodat we met een nieuw stelsel de echte problemen kunnen oplossen in de kinderopvang.’
Nauwelijks meer mensen gaan aan het werk
Er werd ervanuit gegaan dat goede en betaalbare kinderopvang een prikkel zou zijn om meer te gaan werken. Maar die theorie gaat volgens de planbureaus niet op. Met name jonge moeders worden met deze plannen gestimuleerd om (meer) te werken. Alleen: deze groep groeit al sterk op de arbeidsmarkt. In Nederland werken vergeleken met het buitenland veel vrouwen – echter in deeltijd. Voor deze groep maakt een goedkopere kinderopvang juist niet zo veel uit om meer uren te gaan werken. Het aantal gewerkte uren is minder gevoelig voor financiële prikkels. Uiteindelijk verwachten de planbureaus dat de stelselherziening slechts vijftienduizend voltijdsbanen oplevert. Dat is een groei van 0,2 procent.
Risico: kwaliteit van opvang kan verslechteren
De onderzoekers voorzien wél een flinke stijging van de vraag naar kinderopvang. Deze stijging zit ‘m dan vooral in een shift van informele naar formele opvang; dus zonder zelf meer te gaan werken. Dat brengt flinke problemen met zich mee in verband met het personeelstekort. Zolang dat tekort blijft, kan dat leiden tot hogere prijzen voor het aantrekken van meer personeel.
Het CPB en SCP vrezen dat het enorme personeelstekort uiteindelijk ten koste gaat van de kwaliteit. Een hogere werkdruk, weinig tijd voor bijscholing, een hoger verloop van personeel: het draagt volgens het rapport allemaal bij aan een lagere kwaliteit opvang.
De BMK pleit in een gezamenlijk persbericht met FNV, Stichting voor Werkende Ouders en WOMEN Inc. voor afschaffen van de arbeidseis. ‘Een kansrijke start door samen met leeftijdsgenootjes te spelen en ontwikkelen in de taalrijke omgeving van de kinderopvang, moet niet afhankelijk zijn van het inkomen of het werk van je ouders. Het afschaffen van de kinderopvangtoeslag en dit vervangen door de inkomensonafhankelijke rechtstreekse financiering, is een hele goede stap. Maar de arbeidseis maakt het stelsel onnodig ingewikkeld, zeker voor ouders met een flexibel inkomen zoals zzp’ers of flexwerkers’, aldus Loes Ypma, voorzitter van Branchevereniging Maatschappelijke Kinderopvang (BMK).
Kansengelijkheid blijkt kansenongelijkheid
De nadelige effecten van de stelselherziening raken juist de ouders en kinderen die al het kwetsbaarst zijn, is de conclusie. De stijgende prijzen zijn bijvoorbeeld voor ouders met een laag inkomen moeilijker te betalen. Opvang wordt voor deze ouders duurder en minder toegankelijk. Opvanglocaties die door de krapte in de markt meer winst willen maken, kunnen zich bovendien door de vergoeding van 96 procent richten op huishoudens met een hoog inkomen. Deze gezinnen kunnen dat toch wel betalen, maar raakt gezinnen met een laag inkomen.
Terwijl uit onderzoek blijkt dat kinderen van ouders met een laag inkomen of die helemaal niet werken, juist het meeste gebaat zijn bij goede kinderopvang. Maar juist deze groep profiteert met de kabinetsplannen op de langere termijn niet, doordat ze er financieel niet op vooruit gaan (ze ontvangen al 96 procent vergoeding) of omdat deze regeling niet voor hen beschikbaar is (niet-werkenden). Daarentegen profiteren huishouden met een midden- of hoog inkomen het meest. Sterker nog: hoe hoger het inkomen, hoe meer profijt. Het positieve effect op de ontwikkeling van deze kinderen is kleiner, omdat er bij hen ‘de minste winst’ te behalen valt.
De onderzoekers denken daarom dat de voorgenomen veranderingen in de opvang op de korte termijn ‘gemiddeld genomen een negatief effect hebben op de ontwikkeling van kinderen.’
Reactie BOinK
Dat het rapport weinig heel laat van het plan van het kabinet, verbaast voorzitter Gjalt Jellesma van BOinK niets. ‘Destijds was de reactie van BOinK op het coalitieplan: “Het tamboereren op gratis kinderopvang heeft ons de algehele toegankelijkheid gekost.” Goed dat het CPB en SCP de ontwikkeling van kinderen als belangrijkste doel noemt. Daar valt veruit, ook in de economische zin, de meeste winst te behalen. Laten we alsnog als sector met één plan komen. We waren er als sectorpartijen vlak voor de laatste Tweede Kamerverkiezingen al heel dichtbij. BK denkt al na over een plan en BMK wil zich op de algehele toegankelijkheid richten, dat biedt kansen. BOinK denkt dat als er een nieuw stelsel komt, dat nog zeker zes jaar gaat duren. Dat zijn twee generaties hele dagopvang. Kinderen en kwetsbare ouders hebben de komende jaren recht op kwaliteit en toegankelijkheid. Daar gaat BOinK zich op richten en vertrouwt erop dat zij daarbij kan optrekken met BK en BMK.’
Aanbevelingen rapport
Hoe het dan wel moet? Volgens de planbureau is het verstandig de herziening van het financieringsstelsel te heroverwegen. ‘De mogelijke maatschappelijke baten van verdere investeringen in de kinderopvang liggen vooral in de ontwikkeling van kinderen, het tegengaan van taal- en ontwikkelingsachterstanden en het bevorderen van kansengelijkheid. Daarom lijkt een verschuiving van de focus van arbeidsparticipatie naar de ontwikkeling van kinderen meer voor de hand te liggen.’
De onderzoekers pleiten ervoor om de arbeidseis te laten vervallen. Ook zetten ze vraagtekens bij het feit dat het nieuwe stelsel inkomensonafhankelijk is, terwijl de winst valt te behalen bij de laagste inkomens (wat nu niet gebeurt). Daarnaast zien ze kansen in een uitgebreider en beter betaald verlof voor ouders in het eerste jaar om zo de kinderopvang te ontzien, ouders zorgtaken gelijker te kunnen laten verdelen, en de ontwikkeling van kinderen te bevorderen.
Tot slot concluderen de onderzoekers dat commerciële kinderopvangorganisaties een bijdrage kunnen leveren aan het (snel) uitbreiden van het aantal kinderopvangplaatsen en zorgen voor vernieuwing en prikkels om kostenefficiënt te werken. Tegelijkertijd zijn er zorgen dat een stelsel met een hoger aandeel commerciële partijen risico’s met zich meebrengt wat betreft de prijs, de korte- en langetermijnkwaliteit en de continuïteit. Om de maatschappelijke baten van commerciële kinderopvangorganisaties verder te stimuleren en de maatschappelijke risico’s te verminderen, is het volgens hen van belang ‘om een regulerend kader voor de markt voor kinderopvang verder te ontwikkelen’.
‘De conclusies uit het rapport SCP-CPB spreken duidelijke taal. Het conceptontwerp van “Het Nieuwe Stelsel” is nog niet klaar. Sterker nog, eigenlijk moet men terug naar de basis omdat met het ontwerp wat er nu ligt niet voldaan wordt aan de doelen uit het coalitieakkoord. Branche Vereniging Ondernemers Kinderopvang (BVOK) kwam al eerder tot de conclusie van onhaalbaarheid en heeft hier een advies over ingediend bij SZW. Allereerst wil BVOK benadrukken dat zorgvuldigheid is geboden in dit proces. De tijdsdruk heeft het proces en het resultaat geen goed gedaan. Op de inhoud adviseert BVOK het volgende. Faseer eerst één dag en later twee dagen gratis kinderopvang. Pas dit toe bij meer dan 1,5 keer modaal. Biedt ruimte voor ondernemerschap en verlaag de lastendruk, regeldruk en personeelstekorten. Maak een overgangsplan waarbij in 3 tot 4 stappen naar een nieuw stelsel wordt gegaan. En kijk nog eens goed naar het SER advies april 2023 en het advies van SCP en CPB van juni 2023!’
Bronnen: Sociaal en Cultureel Planbureau, Nu.nl, branchepartijen kinderopvang
