Jonge kinderen in ontwikkeling ontdekken de hele wereld met hun zintuigen: door te kijken, luisteren, voelen, proeven en bewegen. Vanuit hun zintuigen ontwikkelen ze een beeld van zichzelf en de wereld om hen heen. Bij sommige kinderen verloopt die prikkelontwikkeling anders; ze kunnen veel gevoeliger zijn voor prikkels óf zijn er juist helemaal niet alert op en missen prikkels. Kinderen die prikkels niet of minder oppikken, hebben jou nodig om prikkels te ervaren, je moet ze alsmaar uitnodigen om de wereld te gaan ontdekken en zien. Het zijn de kinderen in de groep die heel afwachtend zijn, weinig initiatief nemen, soms beetje moe, sloom of lui overkomen.

‘Als je puur naar het gedrag van deze kinderen kijkt, vinden we deze kinderen meestal lekker makkelijk: ze zijn rustig en je hebt er ogenschijnlijk geen last van. Doordat ze prikkels niet goed opnemen, worden ze ook niet goed uitgedaagd – met als gevolg dat ze minder goed tot ontwikkeling kunnen komen. Het kind heeft jou dus keihard nodig om hem te helpen alert te zijn op de prikkels om hem heen en die te gaan beleven. Vaak duurt het ook langer voordat kinderen die prikkels oppikken en gaan ervaren. Daar tegenover heb je kinderen die heel gevoelig zijn voor en snel(ler) reageren op prikkels van een ander, uit de omgeving of van zichzelf – bijvoorbeeld als een kind heel nodig moet plassen. Deze kinderen kunnen snel(ler) geïrriteerd of onrustig zijn, een kort lontje hebben, mopperen of boos worden op jou of een kind uit de groep. Zij kunnen de hoeveelheid prikkels niet aan’, verklaart ergotherapeut Miriam Hufen, gespecialiseerd in Sensorische Informatieverwerking (SI) en verbonden aan scholingsinstituut Anders kijken naar kinderen.

In balans

Alle kinderen verwerken prikkels. Het hoort bij een normale ontwikkeling dat kinderen op zoek gaan naar prikkels. Ze dagen zich op die manier uit en leren daarvan: ze gaan steeds meer prikkels herkennen en op waarde schatten. Zoals de plasprikkel; het seintje dat hersenen je geven om naar de wc te gaan. Uiteindelijk raakt die prikkelbeleving van kinderen steeds meer in balans. Gebeurt dit niet, dan zijn kinderen in verhouding tot hun leeftijdsgenootjes meer onder- of overprikkeld, waardoor de over- of ondergevoeligheid op prikkels sterker is dan bij leeftijdsgenootjes, geeft Miriam aan. ‘En daarin heb je ook uitersten. Bijvoorbeeld kinderen die extreem weinig prikkels krijgen en aangespoord worden door hun brein op zoek te gaan naar prikkels. Als pedagogisch medewerker kun je daar knettergek van worden. Deze kinderen moeten bijvoorbeeld overal aan zitten, willen aan jou of andere kinderen voelen, flapperen met deurkastjes, klappen de hele tijd in hun handen, peuteren veel in hun neus of maken repeterende geluiden. Ze doen dit niet om jou of de groep te irriteren, maar omdat hun brein zegt: “kom maar op met die prikkels, ik heb ze nodig”.’

Kijk achter het gedrag

Het is overigens niet zo dat kinderen die prikkelverwerkingsproblemen hebben automatisch autisme of AD(H)D hebben, benadrukt Miriam. ‘Zeker niet, het kunnen kinderen zijn zonder label of rugzak, maar die toch gevoeliger dan andere kinderen reageren op prikkels.’ Daarom is kennis over sensorische prikkelverwerking bij kinderen van essentieel belang, meent zij. ‘Je moet weten welke kinderen je in je groep hebt. Gaat het om een prikkelzoekend of prikkelgevoelig kind? Dat bepaalt jouw aanpak. Als je begrijpt waarom een kind reageert zoals hij doet, kun je beter zien wat een kind nodig heeft. Sommige kinderen hebben nu eenmaal prikkels nodig, en voor anderen is het beter wanneer prikkels worden verminderd.’

Kijk naar het kind en voorzie in behoefte, is dan ook haar advies. Het betekent echter niet dat je bij gevoelige kinderen alle prikkels moet weghalen, waarschuwt Miriam. ‘Het lijkt nu de tendens om kinderen al op de kinderopvang of peuterspeelzaal een koptelefoon op te zetten, waardoor ze beter kunnen functioneren in een grote groep. Dat helpt misschien voor het moment, maar je maakt het probleem er alleen maar groter mee. Het brein stemt op lange termijn nog gevoeliger af. Niet doen dus!’

Prikkelreductie

Daarbij is het belangrijk om je te realiseren dat boos en geïrriteerd gedrag van een kind niets met jou of de omgeving te maken heeft; een kind laat op zo’n moment zien dat hij of zij veel te veel prikkels heeft gehad en dat iemand hem moet helpen om weer tot rust te komen. Jij dus! Jij kunt het kind helpen weer tot zichzelf te komen en/of bij het reguleren van zijn emoties. Daar zijn genoeg oplossingen voor, weet Miriam. ‘Allereerst is het belangrijk om te erkennen dat je ziet dat het kind last heeft van prikkels – bijvoorbeeld van het felle zonlicht of van het lawaai op de groep. Benoem het. Afhankelijk waar de gevoeligheid van een kind ligt, kun je prikkels reduceren. Bijvoorbeeld door samen met het kind even naar een plekje te gaan waar minder geluid is, bijvoorbeeld op de gang, zodat het weer tot zichzelf kan komen. Ook kun je de rolluiken laten zakken, zodat er minder fel zonlicht in de ruimte schijnt. Of neem het kind op schoot. Bij prikkelreductie is het vooral belangrijk dat je weet wat een kind nodig heeft op zo’n moment. Stem ook regelmatig af met ouders. Wat doen zij thuis, wat helpt hun kind? Door samen op een lijn te zitten, zorg je voor structuur en voorspelbaarheid. Daar zijn kinderen met prikkelverwerkingsproblemen sowieso gebaat bij. En zorg voor genoeg ontlaadmomenten.’