Een goede opvang van kinderen vraagt niet alleen beroepsspecifieke deskundigheid, maar vooral ook mentale en fysieke veerkracht om de verantwoordelijkheden goed in te kunnen vullen. Wanneer de veerkracht ontoereikend is, kan dit ten koste gaan van geestelijke en/of lichamelijke gezondheid van de medewerkers en van de kwaliteit van de opvang. Uit ervaringen en uit onderzoek blijkt dat het toepassen van mindfulness (d.w.z.: bewuste aandacht op een vriendelijke en niet-oordelende manier) een positieve invloed heeft op het versterken van de veerkracht en de kwaliteit van dienstverlening.

In het rapport Arbeidsrisico’s in de kinderopvang van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (Inspectie SZW, 2012) wordt werkdruk als één van drie belangrijke arbeidsrisico’s genoemd, naast fysieke belasting en bacteriën en virussen. ‘De werkdruk in de kinderopvang is hoog. Het aantal taken groeit. Vaak is er sprake van een krappe formatie en zowel ouders als werkgevers stellen hoge eisen aan werknemers. Te hoge werkdruk kan leiden tot werkstress. Veel werknemers hebben hier wel eens last van, maar gewoonlijk heeft dit geen nadelige gevolgen. Als werkstress echter structureel wordt, is de kans groot dat werknemers gezondheidsproblemen krijgen, zoals slapeloosheid, burn-out, overspannenheid en andere psychische klachten. Uiteindelijk kan dit leiden tot langdurig ziek zijn’, aldus het rapport. 

Stressklachten voorkomen 

Als je mindfulness in het werk toepast, werk je met aandacht en meer bewustzijn in het hier en nu. Hierdoor herken je sneller je valkuilen en automatische reactiepatronen bij werkdruk of stresssituaties. Je bent in staat tot het creëren van ruimte in je geest bij het signaleren van werkdruk/stresssituaties, en te kijken welke keuzes je hebt in het omgaan met deze situaties. Het resultaat is dat je effectiever omgaat met de druk van de werkomstandigheden en/of veranderingen in je werksituaties. Je ervaart meer ruimte, overzicht en in plezier in je werk. Je veerkracht neemt toe en werkdruk en stress hebben minder vat op je.

Pedagogisch medewerkers kunnen mindfulness als vaardigheid leren integreren in hun werk. Naast de voordelen voor de gezondheid van de pedagogische medewerker, ondersteunt het mindful werken de pedagogisch medewerker ook in de uitvoering van het pedagogisch beleid. Het pedagogisch beleid is immers gericht op het stimuleren van de motorische en mentale ontwikkeling van het kind. Juist met gerichte en bewuste aandacht voor het kind kan de medewerker elk moment beoordelen welke stimulatie het kind nodig heeft in zijn ontwikkeling. 

Ervaringen

Pedagogisch medewerkers die mindfulness toepassen in hun werk, zeggen hierover het volgende:
‘Ik ervaar meer rust in mijn werk sinds ik met meer aandacht de kinderen observeer tijdens het spelen of eten en niet meer meteen ingrijp als een kind ruziemaakt of speeltjes afpakt van een ander kind. Ik maak de afweging wel/niet ingrijpen binnen de regels van veiligheid en pedagogisch beleid.
Het mooie is dat door niet gelijk in te grijpen, de kinderen vaak in staat zijn het probleem zelf op te lossen. Dit scheelt mij energie en de kinderen leren hiervan.’

‘Bij een hectische dag waarin alles anders loopt dan ik gepland had, durf ik me meer over te geven aan de omstandigheden dan voorheen. Het lijstje van wat ik allemaal nog zou moeten doen, laat ik los. Samen met mijn collega bespreek ik de prioriteiten van de dag. En hoe we rust kunnen creëren op de groep. Het leuke is dat ik aan het eind van de dag toch kan concluderen dat het naast een drukke, ook leuke dag was. Ik ben trots dat ik nu in staat ben te voelen wat mij stress oplevert en dat ik zelf invloed kan hebben op de mate van stress die ik ervaar.’

‘Als het druk is, heb ik de neiging om alle kinderen op het bed of aankleedtafel te tillen. Terwijl er genoeg kinderen zijn die het zelf kunnen. Ik weet dat ik daarna meer last heb van mijn rug en daar chagrijnig van word. Ik herken dit patroon nu veel sneller bij mezelf dan vroeger. Zodra ik dit opmerk, laat ik de kinderen die het kunnen zelf op de aankleedtafel of het bed klimmen en begeleid ze waar nodig. Dit is voor het kind beter en voor mij fysiek minder inspannend. Ik gebruik dit moment ook als oplaadmoment voor mezelf: even bewust zijn van het feit dat ik sta en ademhaal. Ik heb dan minder last van mijn rug en voor mijn collega’s ben ik dan ook een prettiger mens, want ik reageer dan niet meer geïrriteerd.’

‘Als we met de fruithap aan tafel zitten, vraag ik de kinderen om rustig te zijn. Ik leg uit dat ook de juf even wil genieten van de koffie. Dit begrijpen de kinderen en na een paar minuten ben ik er weer helemaal voor hen. Vroeger liet ik mijn koffie altijd koud worden. Nu neem ik dit momentje. Het lukt niet altijd, maar meestal wel en dat is al een hele winst.’

Er is nog geen onderzoek gedaan naar het effect van mindfulness op pm’ers, maar wel naar medewerkers in de zorg. Irving, Dobkin en Park (2009) stelden een overzichtsstudie op over het effect van mindfulness op het welzijn en de mate van stress bij zorgprofessionals. Zij signaleerden lagere stressniveaus en een vermindering van burn-outsymptomen na het volgen van een mindfulnesstraining. Goodman en Schorling (2012) onderzochten de effecten van een mindfulnesstraining op professionals die werkzaam zijn in de gezondheidszorg. Zij zagen een significante daling van emotionele uitputting en burn-outverschijnselen, en een duidelijk positief effect op het welbevinden van de deelnemers.

Auteurs: Ida Tuinhof (VMBN-gecertificeerd MBSR Mindfulness Trainer), Willem de Groote (VMBN-gecertificeerd MBSR Mindfulness Trainer) en Maurice Duivenvoorde (directeur van Working Well). Working Well is gespecialiseerd in trainingen Ergonomie, Mindfulness, en de Ergocoach-opleiding, specifiek voor de kinderopvang. www.workingwell.nl