Dit blijkt uit cijfers gemeten in het tweede kwartaal van 2022. Het percentage over de gemeten werkdruk is het hoogste percentage sinds het CBS dit in 2019 begon te meten. Kort voordat de coronapandemie uitbrak vond ruim de helft van de werknemers in de kinderopvang de werkdruk al (zeer) hoog. In coronajaren 2020 en 2021 waren de kinderopvanglocaties meermalen geheel of gedeeltelijk gesloten. Bij de metingen eind 2020 en halverwege 2021 was het percentage dat een (zeer) hoge werkdruk ervoer kleiner. Vanaf eind 2021, tijdens de laatste maanden waarin coronamaatregelen van kracht waren, hadden steeds meer medewerkers in de kinderopvang het gevoel dat ze onder (zeer) hoge druk moesten werken. In die periode nam het aantal openstaande vacatures toe en steeg de vacaturegraad – het aantal vacatures per duizend banen – in de kinderopvang.
Te weinig aandacht voor de kinderen
Uiteindelijk gaat het allemaal om de kinderen: hebben medewerkers in de kinderopvang het gevoel dat ze genoeg aandacht kunnen geven aan de kinderen? Slechts ruim een kwart van de werknemers in de kinderopvang vond in het vierde kwartaal van 2021 dat die aandacht voldoende was. Emmeline Bijlsma van de Brancheorganisatie Kinderopvang reageert: ‘Daar schrik ik echt van, ook in verhouding tot andere sectoren. Dit kan zo niet langer doorgaan. Wij waarschuwen hier al een langere tijd voor en ook de GGD die toezicht houdt op de kinderopvang geeft dit signaal: tekorten hebben consequenties voor de kwaliteit. Dat blijkt nu ook uit de cijfers: slechts een kwart kan voldoende aandacht geven aan de kinderen.’
(On)tevredenheid en ziekteverzuim
In de kinderopvang was daarnaast het ziekteverzuim in het derde kwartaal van 2022 met 7,3 procent hoger dan gemiddeld voor Nederland (5 procent). Terwijl de ervaren werkdruk en het ziekteverzuim stegen tussen 2019 en 2022, nam in dezelfde periode de tevredenheid met het werk in de kinderopvang af. In het tweede kwartaal van 2019 was 78 procent (zeer) tevreden met het werk. In 2022 was dat nog slechts 68 procent.
Bijlsma verbaast het niks. ‘We geven dit al anderhalf jaar lang aan. De vacaturegraad in de kinderopvang is ongekend hoog. Door de plannen van het kabinet zal die in de komende jaren alleen maar stijgen. Dat leidt tot een hogere werkdruk in de kinderopvang: onze medewerkers worden continu gevraagd of ze extra willen werken en er moet meer met invallers worden gewerkt. Dat betekent dat de druk op de vaste medewerkers steeds hoger wordt. En zo komen we in een negatieve spiraal. Dat leidt tot een hogere werkdruk en dat leidt weer tot meer ziekteverzuim. Dit wordt nu ook bevestigd met de nieuwste cijfers uit het CBS rapport.’
Hoge waardering voor inhoud werk
Ondanks dat medewerkers over het algemeen een stuk minder tevreden zijn, blijft de inhoud van het werk in de kinderopvang onverminderd hoog gewaardeerd. In alle door het CBS gemeten perioden waren ruim 9 op de 10 werknemers het er (helemaal) mee eens dat zij inhoudelijk leuk werk hebben. Ook het aandeel medewerkers dat het werk erg zinvol vindt, was in het vierde kwartaal van 2021 met 84 procent onverminderd hoog. Het percentage dat enthousiast is over zijn of haar baan bleef ook vrijwel gelijk, met 79 procent in 2019 en 77 procent eind 2021.
Hoogste vacaturegraad ooit
Dat de werkdruk toeneemt in de kinderopvang, ligt onder meer aan de hoge vacaturegraad. Tussen 2019 en 2022 zijn er in de kinderopvang 20.000 medewerkers bij gekomen, maar dat was niet voldoende om aan de stijgende vraag naar personeel te voldoen. In het tweede kwartaal van 2022 stonden tegenover elke duizend banen 55 vacatures. Het is de hoogste vacaturegraad die ooit is gemeten in de kinderopvang.
De vraag naar kinderopvang is op dit moment erg hoog, maar is bijvoorbeeld tijdens de economische crisis tussen 2012 en 2015 erg laag geweest. Hierdoor hebben vele medewerkers destijds de branche moeten verlaten. Loes Ypma, voorzitter van de Branchevereniging Maatschappelijke Kinderopvang: ‘In deze dramatische jaren hebben wij van tientallen duizenden goede pedagogisch professionals afscheid moeten nemen omdat wij een sector zijn die meebeweegt met onze economie. Ouders zijn hier uiteindelijk de dupe van blijkt nu. Zij hebben behoefte aan een stabiele voorziening waarop zij kunnen vertrouwen als zij werk en hun loopbaan combineren met zorg voor het gezin. Ouders hebben behoefte aan een voorziening die, net als onderwijs, altijd beschikbaar is, gratis en van hoge kwaliteit is.’
Afrekenen met jojo-effect
Daarom is het volgens Ypma belangrijk dat kinderopvang beschikbaar is en blijft voor alle ouders, of je nu werkt, je baan verliest of mantelzorger bent. ‘Alleen dan kan de kinderopvang zorgen voor voldoende handen aan het bed en onderwijzers voor de klas zodat Nederland niet op slot gaat en onze economie blijft draaien. Willen we voor eens en voor altijd afrekenen met dit jojo-effect, dan moet kinderopvang een basisvoorziening worden die voor alle kinderen toegankelijk is. Hoe stabieler de sector, hoe groter de aanzuigende werking op medewerkers. Dat sterke imago hebben we nu heel hard nodig.’
Emmeline Bijlsma vindt dat de plannen voor bijna-gratis kinderopvang pas later ingevoerd moeten worden. ‘Wij als werkgevers hebben natuurlijk een rol. Wij moeten voor onze medewerkers stáán. Dat betekent dat we onze capaciteit moeten aanpassen aan het aantal medewerkers in plaats van aan de vraag. Helaas betekent dat onherroepelijk dat de wachtlijsten zullen groeien. En de politiek, de Tweede Kamer, moet onze medewerkers perspectief bieden en laten zien dat ze hen echt serieus nemen. Dat kan door te zeggen: we gaan de nieuwe plannen voor bijna-gratis kinderopvang pas invoeren als het huidige personeelstekort is opgelost en dan doen we het stap voor stap in plaats van één big bang.’
Personeelswisselingen
Werknemers in de kinderopvang wisselden afgelopen jaren vaak van baan in vergelijking met andere bedrijfstakken. Zo’n 40 procent van de vertrekkers halverwege 2022 bleef binnen de kinderopvang werken; een kleiner deel (10 procent) vertrok dan wel uit de kinderopvang, maar bleef wel binnen de sector zorg en welzijn. De rest (50 procent) vertrok uit de sector.
In 2022 begonnen 33 duizend medewerkers (28 procent van alle medewerkers in de kinderopvang) in een nieuwe baan in de kinderopvang. Er vertrokken halverwege datzelfde jaar 27 duizend medewerkers (25 procent) naar een andere baan binnen of buiten de kinderopvang.
