Artikel bewaren

Je hebt een account nodig om artikelen in je profiel op te slaan

Login of Maak een account aan
Reacties0

Onderzoek: Is het huidige kinderopvangstelsel klaar voor de toekomst?

De maatschappelijke functie van kinderopvang is veranderd: voorheen was kinderopvang er slechts ter ondersteuning van werkende ouders, nu is bewezen dat kinderopvang ook een wezenlijke bijdrage levert aan de ontwikkeling van kinderen. Maar is het huidige stelsel klaar voor de toekomst? Of is het tijd voor hervorming?
kinderopvang
Cirilopoeta / Getty Images / iStock

Dit zijn de hoofdvragen in het onderzoek ‘Toekomst van de kinderopvang in het pedagogisch-educatieve ecosysteem van kinderen en jeugdigen: een verkenning’ (maart 2021) van de Landelijke Kwaliteitsmonitor Kinderopvang (LKK). Dit onderzoek vormt het derde deel in een reeks van drie verdiepende studies in de kinderopvang, uitgevoerd in opdracht van de directie Kinderopvang van SZW.

Met het oog op de toekomst van de kinderopvang zijn er verschillende keuzen te maken. Is de kinderopvangsector gebaat bij invoering van een algemeen toelatingsrecht? Moet de kinderopvang binnen het publieke domein worden geplaatst? Er zijn argumenten en tegenargumenten geleverd voor bepaalde keuzen en de hoop is dat de discussie verder gevoerd zal worden op dezelfde open en constructieve wijze. Belangrijk is dat er een logische route wordt gekozen die past bij de uitdagingen van nu en de nabije toekomst, stellen onderzoekers Paul Leseman, Willeke van der Werf, IJsbrand Jepma, Frank Studulski, Suzanne Nelemans en Pauline Slot.

Maatschappelijke functie

Belangrijk bij hervormingen van het kinderopvangstelsel is helderheid over de maatschappelijke functie van de kinderopvang, tegen de achtergrond van demografische ontwikkelingen. De onderzoekers definiëren vijf ijkpunten waaraan hervormingen van het stelsel zouden kunnen worden getoetst:

(1) Kinderopvang (en kind- en jeugdvoorzieningen in bredere zin) zouden onvoorwaardelijk toegankelijk moeten zijn voor alle kinderen, ongeacht hun sociaaleconomische en culturele achtergrond of bijzondere ondersteuningsbehoeften.

(2) De basiskwaliteit van deze voorzieningen zou voor alle kinderen op een hoog niveau moeten liggen naar gangbare maatstaven, zodanig dat kinderen in de kinderopvang welbevinden ervaren en hun potentieel in brede zin kunnen ontwikkelen.

(3) Er zou een gedeeld ‘curriculum’ – een pedagogisch-didactisch raamwerk – van kennis, vaardigheden, waarden, normen en attituden moeten worden voorgeleefd en overgedragen dat inclusief is, dus geen bevolkingsgroepen op voorhand uitsluit of vervreemdt, en dat past bij de sociaal-culturele en economische functie van de kinderopvang in het bijzonder en van de pedagogisch-educatieve kind- en jeugdvoorzieningen in het algemeen.

(4) Naast het gedeelde curriculum zou er de mogelijkheid moeten zijn om, in harmonie met het gedeelde curriculum, vorm en inhoud te geven aan eigen cultuur- of levensbeschouwingspecifieke socialisatie in de kinderopvang.

(5) Er zou compenserende, op de ontwikkelings- en ondersteuningsbehoeften afgestemde (extra) tijd en kwaliteit geboden moeten kunnen worden voor kinderen in achterstandssituaties of met speciale zorg- en ondersteuningsbehoeften.

Pedagogisch-educatieve ecosystemen

In het licht van deze uitgangspunten en ijkpunten moeten kinderopvangvoorzieningen worden bezien als deel van omvattende netwerken van voorzieningen die tezamen lokale of regionale pedagogisch-educatieve ecosystemen vormen, stellen de onderzoekers. In een ideale situatie zijn deze systemen goed georganiseerd, toegankelijk en van hoge kwaliteit voor kinderen met verschillende achtergronden en vertrekpunten.

Basisrecht

De deskundigen (zie in het onderzoeksrapport “Bijlage 10: Geraadpleegde deskundigen”) die meededen aan het onderzoek zijn het er over eens dat de toegankelijkheid van de kinderopvang moet worden vergroot door de invoering van een basisrecht op gratis of inkomensafhankelijk, maar in elk geval betaalbaar gebruik van kinderopvang voor twee dagen (respectievelijk 8 à 10 uur buitenschoolse opvang) per week. Het financieringsmodel moet transparant en administratief eenvoudig zijn, en geen belemmeringen opwerpen voor deelname door kinderen uit gezinnen met een lager gezinsinkomen, lager opgeleide ouders of anderstalige ouders.

Kinderopvang als markt

De kinderopvang is geen gewone markt, maar een markt waarin transacties tussen aanbod en vraag gebaseerd zijn op vertrouwen en professionele verantwoordelijkheid. Ondernemers hebben behoefte aan duidelijke kaders wat betreft de publieke taken waar zij aan moeten bijdragen. Hier ligt een rol voor de overheid die een duidelijke maatschappelijke opdracht formuleert en de uitvoering ervan constructief ondersteunt met financiële prikkels en een kennisinfrastructuur.

Van ondernemers vraagt dit om zich aan te passen aan de spelregels van maatschappelijk verantwoord ondernemen en de maatschappelijke doelen in evenwicht te brengen met de commerciële doelen. Private investeringen kunnen nodig zijn om de sector verder te professionaliseren en op investeringen die bijdragen aan vergroting van de maatschappelijke opbrengst (waardencreatie voor de samenleving), moet een redelijk rendement kunnen worden behaald. Buiten dit ‘redelijke rendement’ zouden er regels moeten gelden voor winst- en dividenduitkeringen, stellen de onderzoekers.

Samenwerking kinderopvang en onderwijs

De maatschappelijke uitdagingen van de toekomst vragen om samenwerking van kinderopvang en onderwijs. Dergelijke samenwerking is er al langer en er zijn voorbeelden van succesvolle aanpakken, maar er zijn ook fricties. Publiek-private samenwerking stuit in de praktijk op ideologische en bureaucratische barrières. De wet- en regelgeving voor de betrokken sectoren zou moeten worden versoepeld of zou nieuwe bestuurlijke entiteiten moeten toestaan. Dit kan bevorderd worden door een verschuiving naar maatschappelijk (verantwoord) ondernemerschap in de kinderopvangsector.

Een belangrijke vraag is welke vorm van samenwerking en geïntegreerd aanbod het beste past bij de mogelijkheden van verschillende groepen ouders. Bij publiek-private samenwerking tussen kinderopvang en onderwijs kan de toegankelijkheid onder druk komen te staan als er geen basistoegangsrecht is of als de kosten voor ouders te hoog zijn. De kinderopvang inweven in het onderwijsbestel lijkt niet de meest voor de hand liggende oplossing. Integratie van de kinderopvang in het onderwijs zou een verlies kunnen betekenen van de positieve dynamiek van het huidige hybride kinderopvangstelsel. Er is bovendien een risico dat de expertise van de kinderopvang verloren gaat. Onderdelen van de kinderopvang waar het onderwijs minder affiniteit mee heeft, zoals de baby- en dreumesopvang, zouden in het gedrang kunnen komen.

Wensen ouders

Voor het onderzoek zijn ook ouders geïnterviewd. Uit de interviews en andere bronnen komt een aantal concrete wensen van de ouders naar voren:

(1) Langer zwangerschapsverlof: alle ouders geven aan dat de relatief korte periode van zwangerschapsverlof de combinatie van werk en zorg voor de kinderen onder druk zet. Zij pleiten daarom voor meer verlofuren voor beide ouders waarbij zij zelf kunnen bepalen hoe en wanneer dit wordt opgenomen.

(2) Meer samenwerking tussen kinderopvang en basisschool: de mogelijkheden tot samenwerking tussen kinderopvang en bassischool worden volgens de ouders nog niet voldoende benut. Er is geen structureel overleg tussen professionals, terwijl sommige ouders denken dat hun kinderen hier wel baat bij zouden kunnen hebben.

(3) Meer flexibiliteit en maatwerk: de ouders hebben behoefte aan flexibele kinderopvang die afgestemd is op hun persoonlijke behoeften en aansluit bij de thuissituatie. Dit betekent snelle en makkelijke communicatie, ruime openingstijden, flexibele haal- en brengmomenten en extra maatwerk bij anderstalige ouders.

(4) De kinderopvangtoeslag moet eenvoudiger en alle ouders moeten er recht op krijgen: de ouders vinden het toeslagenstelsel te ingewikkeld en omslachtig. Bovendien vinden zij het niet goed dat het recht op kinderopvangtoeslag alleen geldt als beide ouders werken. Juist in moeilijke thuissituaties, waarbij ouders soms niet kunnen werken vanwege psychische problemen, is kinderopvang nodig om ouders te ontlasten en zijn ouders niet altijd in staat dit zelf te bekostigen.

Bekijk het onderzoeksrapport Toekomst van de kinderopvang in het pedagogisch-educatieve ecosysteem van kinderen en jeugdigen >>

Geef je reactie

Om te kunnen reageren moet je ingelogd zijn. Heb je nog geen account, maak dan hieronder een account aan. Lees ook de spelregels.