Hoe ervaren baby’s en hun ouders de start of terugkeer naar de kinderopvang? Daarover was in Nederland nog niet veel bekend, terwijl kinderen hier relatief vroeg met kinderdagopvang kunnen beginnen: vanaf 6 weken oud. In de onderzoeken ‘Thuis in de opvang’ en ‘Terug naar de opvang’ is daarom gekeken naar de ervaringen van kinderen, hun ouders en pedagogisch medewerkers tijdens deze periodes.

Onderzoek

Met behulp van observaties, fysiologische metingen hebben onderzoekers van de Universiteit Leiden de afgelopen jaren onderzoek gedaan naar het stressniveau en het welbevinden van jonge kinderen (in het bijzonder baby’s) en hun ouders op het kinderdagverblijf.

Speeksel

Om die stress in kaart te brengen, namen ouders en pedagogisch medewerkers twee weken voor de start op de kinderopvang en ná de start speeksel af bij de baby’s. Ouders vulden ook nog vragenlijsten in. ‘We hebben hiermee het stressniveau van de baby’s bepaald en gekeken welke variabelen hier van invloed op zijn’, legt projectleider Harriet Vermeer uit. Zij werkt als Universitair hoofddocent bij het Instituut Pedagogische Wetenschappen van de Universiteit Leiden.

Invloed van ouders

Onderzoeker Sanne de Vet licht toe: ‘Sommige baby’s ervaarden iets meer stress op de kinderopvang dan thuis. Dit hing samen met een paar ouderfactoren. We zagen dat als moeders beter afgestemd waren op de signalen van hun baby tijdens verzorgingsmomenten en wanneer ze minder verlatingsangst hadden, hun baby’s minder stress ervaarden. Ik vind het opvallend dat ouders invloed kunnen hebben op hoe een kind zich op de opvang voelt. Vaak wordt alleen gekeken naar de omstandigheden op de opvang zelf.’

Wenperiode

De ene ouder vindt de start van hun baby op de kinderopvang spannender dan de ander, ontdekten de onderzoekers. ‘Over het algemeen waren ouders tevreden over de wenperiode. Ze vonden de communicatie met de pm’er aan het begin en einde van de dag fijn en waardeerden het verslag met foto’s tussendoor.’ Harriet vult aan: ‘Sommige ouders hadden de eerste dagen graag even op de kinderopvang bij hun baby willen blijven, maar dat is blijkbaar al een paar jaar niet (meer) gebruikelijk. Daar ben ik wel verbaasd over.’

Video-feedbackmethode

De onderzoekers maakten voor hun observaties ook gebruik van de Video-feedback Intervention to promote Positive Parenting (VIPP)-methode. Harriet: ‘Deze methode is ontwikkeld door collega’s in Leiden om in de thuissituatie te filmen met als doel om problemen te voorkomen. We hebben deze methode aangepast naar de kinderopvang, zodat we de methode ook in groepsverband konden gebruiken en met pm’ers in plaats van ouders.’

Sanne legt uit hoe het werkt: ‘Een ondersteuner maakt videofragmenten op de groep, waarbij interactie plaatsvindt tussen baby en pm’er. Bijvoorbeeld tijdens spel, verzorging (verschonen, fles drinken) of het afscheid. Deze beelden worden samen met de pm’er teruggekeken.’ Door corona konden minder baby’s meedoen dan gepland. ‘Ondanks dat we geen harde conclusies kunnen trekken, hebben we toch interessante resultaten gevonden’, stelt Harriet.

Sensitieve responsiviteit

De VIPP-methode levert pm’ers veel inzichten op, doordat ze letterlijk zien wat het effect van hun gedrag op de baby’s is. ‘Een sensitieve reactie levert meestal een positieve reactie van de baby op’, ontdekte Sanne. Een sensitieve reactie betekent dat de pm’er oog heeft voor de signalen van de baby, die correct interpreteert en er snel en adequaat op reageert. Bijvoorbeeld als de baby tijdens het verschonen ergens naar kijkt, meekijken met het kindje en dit benoemen (Oh, wat zie je daar? Dat is mooi). En pas daarna verder gaan met het verschonen van de luier. ‘De ondersteuner besprak vervolgens met de pm’er hoe zij in verschillende situaties sensitief kon reageren. Bijvoorbeeld als een kindje verdrietig is of stress ervaart, zoals tijdens het verschonen.’

Videofragmenten thuissituatie

Om ouders te betrekken bij de VIPP-methode, werden er ook videofragmenten in de thuissituatie gemaakt. Sanne: ‘Ouders keken deze beelden terug, samen met de ondersteuner en pm’er. Ze gingen in gesprek over wat het kindje thuis gewend was, zoals routines, en wat helpt als het verdrietig is. Het ging over meer dan alleen voeding en slapen.’ Volgens de onderzoekers zou zo’n gesprek altijd wenselijk zijn bij de start in de kinderopvang.

Terugkeer naar de kinderopvang

In het deelonderzoek ‘Terug naar de opvang’ vulden meer dan 600 ouders een vragenlijst in over hoe zij de terugkeer van hun kind naar de kinderopvang na een lange onderbreking, in dit geval door corona, ervaarden. Harriet: ‘Ongeveer 7 op de 10 ouders ervaarden stress tijdens de sluiting en ongeveer één derde van de ouders en kinderen ervaarden negatieve emoties na de heropening.’ Die stress zou volgens de onderzoekers onder andere komen door de andere omstandigheden, zoals het afzetten van hun kind bij de deur. ‘Ouders hadden hier wel begrip voor, maar het maakte de situatie voor velen niet makkelijker.’

Conclusie

Ook al is het ervaren van stress niet per definitie schadelijk, meer ondersteuning voor kinderen en hun ouders in de kinderopvang, met name rondom de start van zeer jonge kinderen, levert hoogstwaarschijnlijk een positieve bijdrage aan de ontwikkeling en het welzijn van kinderen en hun ouders, concluderen de onderzoekers.

Aanbevelingen kinderopvang

Zij geven de volgende aanbevelingen:

• Spreek bij de start met ouders over hun gevoelens. Een pm’er is geen hulpverlener, maar alleen al het uitspreken van zorgen kan ouders verlichting bieden.
• Besteed aandacht aan de wenperiode: zorg voor een bepaalde opbouw en laat de ouders een deel van de tijd aanwezig zijn op de groep, dat is voor zowel de ouders als baby prettig.
• Plan voldoende wenmomenten in. Het wenproces duurt langer als een kind maar 1 dag per week naar de opvang gaat.
• Ga met ouders in gesprek over hoe het thuis gaat, zoals hun routines en hoe het kindje te troosten is. De wenperiode kan stressvol zijn en het helpt dan om sensitief te kunnen reageren.

Dit onderzoek is uitgevoerd in opdracht van het ministerie van SZW en gefinancierd binnen het ZonMw programma Kwaliteit Kinderopvang.

Bron: ZonMW