In de ateliers zie je de lopende projecten. In het ene atelier zijn kinderen een bos aan het maken, in het andere atelier werkt een kunstenaar met ‘glow in the dark’ waar kinderen enorm door gefascineerd zijn. ‘Alles komt voort uit hun eigen belangstelling en onderzoek’, vertelt Femke Dijkstra. ‘De vondst van een dood vogeltje dat uit een nest is gevallen, kan zo maar leiden tot een project van een jaar waarbij kinderen bezig zijn met alles rondom vogels.’ Drie dagen per week komen de atelierista (een kunstenaar die volgens de Reggiopedagogiek werkt) en pedagoog om kinderen te steunen en stimuleren in hun zoektocht. De kunstenaar biedt materialen aan om mee aan de slag te gaan en stelt vragen. De gesprekken die kinderen vervolgens voeren, worden gedocumenteerd en uitgeprint. In de villa vind je een babygroep (0-1 jaar), een dreumesgroep (1-2 jaar) en twee peutergroepen (2-3 en 3-4 jaar). Alle kinderen binnen De Buitenkans, zowel kinderdagverblijf als basisschool, werken aan de hand van de onderzoekscirkel: verwonderen, vragen, voorspellen, onderzoeken, vastleggen, presenteren en reflecteren. ‘Wij werken niet ontwikkelingsgericht’, zegt Femke, ‘we werken vanuit de intrinsieke nieuwsgierigheid en leergierigheid van kinderen.’

Deze aanpak, plus de nadruk op het competente kind, levert vierjarigen af die heel zelfstandig en onderzoekend zijn. Een houding die op een reguliere basisschool niet altijd tot zijn recht komt. Kinderen vinden vanaf zeven jaar school vaak niet leuk meer, volgens Femke. Ouders liepen hier tegenaan en vroegen haar of ze een basisschool kon stichten volgens dezelfde principes. Geen gemakkelijke klus want er is geen kant-en-klare methode voor kinderen tot 12 jaar, maar er lagen ook kansen. De man van Femke, Theo Rinsma, had een opleiding tot schooldirecteur maar werkte, teleurgesteld in het reguliere basisonderwijs, in de IT. En er was een pand, een oud schoolgebouw 800 meter verderop. Niet in geweldige staat en al jaren bewoond door anti-kraak, maar wel beschikbaar. Naast hun banen gingen Femke en Theo samen met ouders en andere betrokkenen in de avonduren hard aan de slag om een basisschool op te zetten. Met succes, in 2016 zijn ze van start gegaan met 64 kinderen en dit jaar groeien ze naar 200. Theo Rinsma werd de schooldirecteur, ze kregen erkenning en financiering vanuit het ministerie van Onderwijs en konden aan de slag.

Lopend in en rond de school, zie je dat het een oud gebouw is. Dijkstra vertelt blij dat er een nieuw gebouw komt. ‘Eerst worden er lokalen aangebouwd en daarna wordt de rest ingrijpend gerenoveerd.’ Op deze zonnige dag zijn groepjes kinderen buiten bezig. Een paar jongens zijn in een grote kuil in de hoek van het terrein aan het graven (‘Er gaan hier steeds meer tegels uit’, zegt Femke lachend) terwijl de iPad op de rand van de kuil dit filmt. Femke vertelt over de achtergronden van dit tafereel en waarom dit typerend is voor deze school. ‘Een paar jongens waren bezig met machtspelletjes en wilden graag met stokken slaan. Gedrag dat begeleiders in principe niet zo prettig vinden, maar ze wisten dit om te buigen. De jongens gingen ridderzwaarden maken en daarmee vechten. En ze mochten een eigen kuil gaan graven om onderzoek te doen. Wat ligt daar onder de grond: dinosaurusbotten of handbijlen uit de oudheid? En dat alles leggen ze vast op film. Een van die jongens is handig met multimedia en monteert zelf een filmpje dat deze jongens zelf weer in hun groep presenteren aan andere kinderen.’ Een mooi voorbeeld van hoe de belangstelling, maar ook negatief gedrag van kinderen, kan leiden naar een mooi leertraject waar ze eindeloos mee bezig zijn. Verderop op het schoolplein is een mentor bezig met het bouwen van een vuurplaats, samen met kinderen. Ze gaan er straks koken; dit is een van de workshops die vanmiddag wordt aangeboden. Kinderen uit verschillende jaargroepen kunnen zich hier voor inschrijven.

Kinderen hebben hun eigen groep (gebaseerd op hun geboortejaar) en leren met de onderzoekscirkel. Geen klassikale lessen of standaard schoolprogramma’s, legt Femke uit. ‘Kinderen zien elkaar ongeveer drie keer per dag in hun eigen groep waarbij ze vertellen waar ze mee bezig zijn of presenteren wat ze gedaan hebben. Daarna gaan ze aan de slag, vaak met andere kinderen en krijgen begeleiding van een leerkracht en een mentor als ze die nodig hebben.’ Kinderen leren op twee manieren: vanuit de onderzoeksprojecten die ze zelf bedenken en aanbod gestuurd vanuit de workshops die leerkrachten en mentoren aanbieden.

Inmiddels is schooldirecteur Theo Rinsma aangeschoven die verder uitlegt hoe de school werkt. ‘Er is een leerkracht per 25 kinderen en daarnaast is er per groep een mentor, een pedagogisch medewerker, beschikbaar. Deze mentor start om negen uur en blijft tot sluitingstijd. De leerkracht werkt tot half drie en gaat daarna bezig met het voorbereiden en geven van workshops of het observeren en documenteren.’ Hoe dit gefinancierd wordt? Theo: ‘Tachtig procent van de ouders neemt een bso-pakket af. Daarmee kunnen we mentoren op de groep en workshops financieren. We berekenen jaarlijks hoeveel er gemiddeld wordt afgenomen aan bso/tso en op basis van dat gemiddelde maken we een naschools programma voor de hele week. Kinderen die geen bso afnemen, gaan in principe om half drie naar huis, terwijl de andere kinderen door kunnen met wat ze aan het doen waren. De mentor start in groep 1 en gaat met de kinderen mee naar groep 8. Zo zien ze vier dagen per week, acht jaar lang hetzelfde gezicht.’

Mentoren zijn heel bewust geen mensen die opgeleid zijn als klassenassistent, volgens Theo. ‘Die zien zichzelf vaak als hulpje van de leerkracht en wachten op opdrachten. Wij selecteren mensen, vaak hbo’ers, op hun extra talenten die ze kunnen inzetten voor het geven van workshops. De rol van mentoren is cruciaal omdat zij het welbevinden als prioriteit zien en zorgen dat kinderen emotioneel betrokken zijn. Een kind leert pas als het lekker in zijn vel zit. Leerkrachten sluiten daar op aan door het toevoegen van de leerdoelen.’

Omdat er relatief veel geld gestoken wordt in personeel (‘Iedereen heeft een vaste aanstelling en is goed ingeschaald’) en bijscholing, is het soms woekeren met geld. Ouders doen bijvoorbeeld het onderhoud van het buitenterrein omdat er geen budget is voor onderhoud. En iedere groep heeft een eigen budget waar ze hun materialen van moeten betalen. Maar ook dat geeft veel leermogelijkheden. ‘Kinderen die iets willen, bijvoorbeeld slijm maken, moeten anderen kinderen zien te overtuigen dat ze daar geld uit hun budget voor mogen uitgeven. Maar als andere kinderen liever voor iets anders sparen, wordt dat lastig. Kinderen leren hierdoor rekenen, budgetteren, onderhandelen, noem maar op,’ vertelt Dijkstra.

Door de school lopend, is de visie duidelijk terug te zien. Aan de muur hangen kiesborden waarbij kinderen zich kunnen inschrijven voor een workshop. Niet vrijblijvend, zegt Dijkstra. Op veel plekken zie je ateliers waar kinderen creatief aan de slag kunnen. Op een raam geplakt zien we een project dat gaat over zaadjes en plantjes. ‘Een jongen had een zaadje geplant in de winter en vroeg zich af waarom dit zaadje niet uitkomt. Toen heeft hij een jasje van piepschuim gemaakt voor dit zaadje zodat deze het warmer heeft.’ In de centrale hal waar kinderen aan tafeltjes kunnen lunchen, zit nog een meisje alleen zorgvuldig haar boterham te beleggen met kaas met behulp van een kaasschaaf. ‘Hier hoeven kinderen niet in een kwartiertje te lunchen’, vertelt Dijkstra. In de keuken zijn kinderen bezig met het maken van appelflappen en een quiche nodigt uit om van te proeven.

Eenmaal weer in het kantoortje vertellen Femke Dijkstra en Theo Rinsma hoe de organisatie is opgetuigd. Dijkstra is eigenaar/directeur van kinderdagverblijf Villa De Buitenkans en daarnaast van de peuteropvang en bso binnen IKC De Buitenkans. En dan is er de stichting Basisschool De Buitenkans waar Rinsma directeur van is en die door het ministerie van Onderwijs bekostigt wordt. Op de vraag of deze drie entiteiten niet kunnen fuseren tot een integrale organisatie, zeggen beiden dat daar de prioriteit niet ligt. ‘Alle drie de entiteiten hebben dezelfde visie en worden geleid door dezelfde mensen. Wij geven nu de voorkeur aan goede samenwerkingsovereenkomsten op papier. Het loopt prima zo. Vaak zie je IKC’s waar op papier de organisatie goed geregeld is, maar er in de praktijk weinig samen wordt gedaan. Wij doen het andersom.’ Het ideaal is wel om in het nieuwe gebouw, naast de bestaande peutergroep, een babygroep te starten. ‘Dan hebben we binnen dit gebouw een aanbod voor nul tot twaalf jaar.’ Maar de Villa wil Femke graag op zichzelf laten staan. ‘Daar zit nu een geweldig functionerend team in een sfeervol gebouw.’