Het pedagogisch beleid bevat een scala aan doelen wat betreft de sociaal-emotionele ontwikkeling van kinderen. Maar wat moet een kind precies leren om zich zo te gedragen? Hoe komt het dat het ene kind dat gemakkelijk lijkt te leren en het andere kind altijd problemen in de groep geeft? Om die vragen te beantwoorden, moeten we denken vanuit het perspectief van het kind, zegt pedagoog en ontwikkelingspsycholoog Elly Singer. Wat is een emotie? Hoe kan een kind greep krijgen op de eigen binnenwereld en leren om ‘spontaan’ en ‘op een passende wijze’ emoties communiceren?

Emotieregulering

Belangrijk is om te kijken hoe kinderen omgaan met emoties, hoe zij emoties reguleren. ‘Ik denk dat er niet genoeg bekend is over emotieregulering bij kinderen’, stelt Singer. ‘Emotie is een kracht, een energiestroom die ons een bepaalde kant op stuurt. Boos is de neiging om aan te vallen. Angst is de neiging om te terug te trekken en bescherming te zoeken. Kinderen uiten emotie in gedrag. Zij handelen meteen en hebben nog niet geleerd woorden te geven aan de neiging om bepaald gedrag te vertonen. Ze moeten nog leren om hun emoties te reguleren. Daar kan de kinderopvangprofessional bij helpen.’

Angstig of ongeremd

‘Als je bijvoorbeeld tegen een kind zegt: ‘Dat mag niet!’, en je legt uit waarom iets niet mag, is dat niet altijd genoeg. Het kind zit nog vol energie dat een kant op wil. Door het ‘nee’ wordt die neiging om iets te doen geblokkeerd. Die energie moet ergens heen. Het ene kind zal proberen om wat die emotie-energie opwekt te vermijden, het trekt zich terug en kan zelfs bang worden voor de eigen emoties. Een ander kind wordt juist ongeremd, die trekt zich nergens iets van aan. Maar ook dat gedrag kan angst oproepen en het kind daardoor steeds ongeremder maken’.

De binnenwereld

Een kind kan leren anders om te gaan met emoties. Pedagogisch professionals kunnen het kind handvatten bieden. Uitgangspunt is: denken vanuit het kind. Singer: ‘Dan kun je naar drie aspecten kijken: 1) Wat roept die emotie-energie op? 2) Hoe kan het kind die energie kwijt, wat zijn passende uitlaatkleppen? 3) Leer woorden aan het kind voor wat zij voelen van binnen, de binnenwereld.’

Uiten

Singer: ‘Zinnen als: “Wees stil, wees rustig”, daar kan een 2-jarige niks mee. Want wat is rustig? Geef het kind een activiteit waar hij rustig van wordt. Benoem dat. Het kind zal dan een volgende keer denken: ‘Ik word rustig wanneer ik die activiteit doe’, en zal deze activiteit misschien op eigen initiatief doen. Of een 5-jarig kind dat moeilijk stil kan zitten in de kring: neem het bij de hand en benoem dat het een rondje mag rennen over het schoolplein wanneer hij zich zo voelt. Je helpt een kind om zichzelf te lezen, te voelen wat er aan de hand is en uitingsmanieren te vinden die acceptabel zijn.’

Spiegelen

Kinderen leren niet alleen woorden voor hun binnenwereld door die als professional te benoemen, maar ook door spiegelen. ‘Kinderen leren emoties verwoorden door naar jou te kijken, door te zien dat jij verdrietig kijkt als een kind verdriet heeft. Door emoties te tonen wanneer je een boek voorleest. Welke emoties ervaren de personages in een verhaal? Laat het aan kinderen zien. Ook daardoor leert een kind emoties herkennen.’

Puzzel

Volgens Singer is het vooral ontzettend leuk om dit samen te ontdekken, met de kinderen. ‘Ieder kind heeft al heel veel intuïtieve kennis op dit gebied. Door erbij stil te staan kun je daarop reflecteren en van elkaar leren. Ieder kind heeft een sleuteltje, en het is aan jou als professional om te ontdekken wat wel en niet werkt. Je komt altijd momenten tegen dat het fantastisch loopt en momenten dat je denkt: ik snap het niet, het werkt niet. Waar zit dat in? Zie het als een puzzel. Dan kun je samen met het kind manieren vinden om emoties te reguleren. Goed contact is daarbij wezenlijk, wil je het kind bereiken. Deel je ervaringen en tips met collega’s en met de ouders van het kind. Leer van elkaar.’