Volgens Ed Buitenhek wordt geen van de aannames van het kabinet ondersteund door wetenschappelijk onderzoek. Hij concludeert in een bericht op ESB.nl het volgende:

1. De huidige kabinetsplannen leveren niet meer, maar minder arbeidsparticipatie op.
2. De plannen leveren volgens de beschikbare literatuur ook geen meerwaarde voor de kansengelijkheid op.
3. Het argument over het complexe toeslagenstelsel dat vereenvoudigd moet worden, wordt niet door cijfers bevestigd.
4. De kinderopvang kampt nu al met personeelstekorten, en door de kabinetsplannen zullen die verder uit de hand lopen.

Arbeidsparticipatie

Het stimuleren van arbeidsparticipatie is een belangrijke reden voor het kabinet voor een wijziging van het kinderopvangstelsel. Het Eindrapport Scenariostudie Vormgeving Kindvoorzieningen stelt echter dat de effecten van de kabinetsplannen – bijna-gratis kinderopvang in combinatie met het afschaffen van de inkomensafhankelijke combinatiekorting – op de arbeidsparticipatie niet stimulerend, maar juist remmend zijn. ‘Het beleidspakket verlaagt de structurele werkgelegenheid met 0,2%’ valt te lezen.

De plannen zullen naar verwachting vooral leiden tot substitutie van informele naar formele opvang, schrijft Buitenhek. ‘De rol van informele opvang wordt nogal eens onderschat: slechts zes procent van de jonge gezinnen maakt uitsluitend gebruik van formele opvang. De overgrote meerderheid (94 procent) van de huishoudens met kinderen tot twaalf jaar maakt, naast formele opvang, ook gebruik van informele opvang.’ Dit blijkt uit cijfers van het CBS uit 2022. Ook uit diverse onderzoeken die Buitenhek aanhaalt blijkt dat de hoogte van de kinderopvangtoeslag nauwelijks effect heeft op de arbeidsparticipatie. Voor het stimuleren van de arbeidsparticipatie heeft dit kabinetsplan dus volgens de beschikbare analyses geen meerwaarde.

‘Het kabinet wil 2,2 miljard uitgeven aan deze plannen, en niets daarvan komt terecht bij de doelgroep met lage inkomens’

Kansengelijkheid

Het kabinet geeft ook aan het nieuwe kinderopvangbeleid te willen invoeren vanwege meer kansengelijkheid. Buitenhek schrijft dat Plantenga en anderen al stellen dat de kabinetsplannen niet leiden tot meer kansengelijkheid, en de financiële drempels juist verhogen. Zij pleiten ervoor om prijsregulering toe te voegen aan de plannen. De adviseur pleit zelf voor het aanpassen van de kabinetsplannen, in plaats van het toevoegen van compenserende maatregelen zoals prijsregulering.

Het belangrijkste argument is dat het kabinet 2,2 miljard wil uitgeven aan deze plannen, en dat niets daarvan terechtkomt bij de doelgroep met lage inkomens. Zij hebben nu al bijna-gratis kinderopvang, en voor hen verandert er door de kabinetsplannen niets. Ook het Sociaal Cultureel Planbureau ziet door de plannen de sociale verschillen en kansenongelijkheid groter worden. Het negatieve beeld over de effecten op de kansenongelijkheid wordt bevestigd als Buitenhek de inkomenseffecten op een rij zet: de groep lage inkomens verliest koopkracht, de hoge inkomens profiteren erg van de plannen.

‘Voor 85 procent van de kinder­opvangtoeslaggebruikers valt de complexiteit wel mee’

Complexiteit kinderopvangtoeslagstelsel

Een ander veelgebruikt argument vanuit de overheid voor een stelselwijziging, is om een nieuwe toeslagenaffaire te voorkomen en om de kinderopvangfinanciering eenvoudiger te maken. Buitenhek schrijft onder meer dat het meest representatieve onderzoek naar de complexiteit van het stelsel de Enquête Beroepsbevolking is die tweejaarlijks in opdracht van het Ministerie van SZW wordt uitgevoerd. De Module Arbeid, Zorg en Kinderopvang heeft een respons van bijna een half miljoen ervaringsdeskundigen – en laat zien dat slechts 10 procent moeite heeft met de aanvraag en slechts 15 procent moeite heeft met het doorgeven van mutaties. Voor 85 procent van de kinder­opvangtoeslaggebruikers valt die complexiteit dus wel mee.

Ook schrijft hij: ‘Uit de rapportages blijkt dat het aantal grote terugvorderingen (groter of gelijk aan 1.000 euro per jaar) slechts 4 procent van alle toeslaggebruikers treft, 96 procent van alle kinderopvangtoeslag-gebruikers heeft daar dus geen last van.’ De vraag is dus of ingrijpende stelselwijziging hier wel op zijn plek is volgens de adviseur.

Personeelstekort

‘De extra vraag naar arbeidskrachten stijgt door de kabinetsplannen met 31 procent, en dat betekent dat er circa 40.000 werknemers extra (!) nodig zijn voor het realiseren van dit plan, terwijl er al tekorten zijn’, schrijft Buitenhek tot slot over het personeelsprobleem. Hoe de branche binnen enkele jaren 40.000 extra medewerkers kan mobiliseren is onduidelijk. Het CPB waarschuwt al voor langdurige krapte op de arbeidsmarkt: ‘De komende decennia zal de groei van de beroepsbevolking naar verwachting stagneren, terwijl de arbeidsmarkt nu al krap is, en de ambities van het kabinet juist méér arbeidskrachten vergen.’ Ook de meest recente arbeidsmarktprognoses (MinVWS, 2023) laten zien dat – ook zonder (bijna) gratis opvang – het personeelstekort verdubbelt.

Conclusie

Ed Buitenhek concludeert dat de ‘aannames over de effecten van de kabinetsplannen verre van evidence based zijn.’ Hij vervolgt: ‘Bijna gratis kinderopvang levert volgens de wetenschap niet meer, maar minder arbeidsparticipatie op, levert geen meerwaarde voor kansengelijkheid, en is – gelet op de arbeidsmarktprognoses – simpelweg niet te ‘bemensen’.’

Lees de volledige analyse van Ed Buitenhek inclusief alle wetenschappelijke bronnen, hier >>

Bron: ESB