De vierjarige Lina liet mij onlangs kennismaken met het fenomeen ‘doodtikkertje’. In mijn ronde langs de groepen op de bso observeerde ik het spel van Lina. Lina had duidelijk de leiding. ‘Als ik je tik ben je dood’, zei ze, terwijl de andere kinderen er als een haas vandoor gingen. Ik dacht, hoorde ik dat nou goed? Ik besloot er naar te vragen. ‘Spelen jullie tikkertje?’, vroeg ik aan Lina, die daar nog steeds stond, haar ogen zoekend naar een potentieel slachtoffer. ‘Nee, dood-tikkertje’, beet zij mij toe. Gevolgd door: ‘Tikkie, jij bent dood’. Wat nu? Moest ik me vol overgave op de grond laten zakken of een vriendelijke glimlach opzetten en snel doorlopen? De kleuter die mij zojuist om het leven had getikt, keek mij verwachtingsvol aan. ‘Maar hoe moet dat dan, doodgaan?’, vroeg ik haar. ‘Áls je dood bent, kan je niet praten’, zei ze streng. Ik bleef zo stil mogelijk staan en ondertussen observeerde ik de kinderen om mij heen die dood, maar na verloop van tijd ook weer levend werden getikt.
Kinderen verwerken ervaringen vaak in spel. Dat kunnen prettige ervaringen zijn, zoals een fijne vakantie of een spannend verjaardagsfeestje, maar ook minder prettige ervaringen, zoals het bezoek aan de dokter, het verlies van een dierbare, een ruzie tussen ouders of andere onveilige situatie. Al lijken jonge kinderen vaak onbewogen nadat ze zijn blootgesteld aan een schokkende gebeurtenis, dit is niet het geval. De meeste kinderen kunnen op een later tijdstip de gebeurtenis feilloos reproduceren in een tekening of spel. Ook stukjes van herinneringen kunnen in een spelsituatie tot uiting komen. Kinderen die getuige zijn geweest van geweld, spelen dit vaak bij herhaling na door bijvoorbeeld een pop of knuffel te straffen of te pijnigen.
In plaats van het slachtoffer te zijn, neemt het kind de rol van de dader in
Een kind probeert de schok van wat er gebeurd is te overwinnen, door de situatie steeds opnieuw weer op te roepen in zijn spel. Het kind ‘verwerkt’ in het spel wat het heeft meegemaakt. Het kan voor een kind veilig voelen om de rollen te verwisselen, zeker als een kind het geweld zelf heeft ondergaan of machteloos heeft toegekeken. In plaats van het slachtoffer te zijn, neemt het kind de rol van de dader in, waardoor het meer grip krijgt op de situatie en het gevaar als het ware onder controle heeft.
Moeten wij dit spel afremmen, bijsturen of naar een goed einde brengen? Nee, meestal niet. Zolang het geen andere kinderen schaadt, kan je het spel rustig observeren. Wat je wel kunt doen is de emoties van het slachtoffer (de pop of het stuk speelgoed dat het moet ontgelden) benoemen. Je helpt het kind met het verwoorden van de situatie en het begrijpen van zijn gevoelens. Wanneer een kind de ruimte krijgt om de ervaring uit te spelen en ondersteund wordt door iemand die het voor hem verwoord, zal het zelf de situatie naar zijn hand kunnen zetten en daarmee rust in zichzelf creëren. Wanneer een kind in het spel lijkt te blijven steken en de ervaring blijft herhalen, is het verstandig dit met de ouders te bespreken en advies in te winnen bij een deskundige.
Kinderen ontwikkelen zich in relatie met anderen. In de kinderopvang kom je kinderen tegen met verschillende achtergronden en thuissituaties. Betrouwbare pedagogisch medewerkers ondersteunen en begeleiden kinderen in het dagelijkse leven en bieden steun als dat nodig is. Steun in een veilige omgeving vergroot de natuurlijke veerkracht en beschermt kinderen tegen de schade van chronische stress. Ook het contact met leeftijdsgenoten is daarbij belangrijk. Pedagogisch medewerkers moedigen kinderen aan oplossingen te zoeken voor problemen en helpen hen om te gaan met moeilijke situaties.
