Jonge kinderen kunnen nog niet goed verwoorden dat ze stress ervaren. Daarom uit stress zich bij hen vooral in gedrag. Kijk daarom altijd wat er achter het gedrag van kinderen zit. Waarom doen ze wat ze doen? Jij kunt als pedagogisch professional kinderen helpen bij het herkennen en onder woorden brengen van hun gevoelens. Het gedrag dat wij als volwassenen als vervelend of uitdagend ervaren, is namelijk vaak een signaal van stress. Dat vertelt ook gedragsanalist Ingrid de Jong van trainingsbureau Jit en Jon. ‘Je ziet dat bijvoorbeeld als een kind boos of agressief wordt. Of een kind is vermoeid, huilerig of somber, het trekt zich terug of klaagt over buikpijn. Of het gaat juist de clown uithangen of pleasegedrag vertonen.’

Hulp nodig

Zij wijst erop dat dit allemaal tekenen zijn dat een kind jouw hulp nodig heeft. ‘De mate van stress, de reactie hierop en de omgang hiermee verschilt per kind. Het is jouw taak dit te achterhalen. Observeer kinderen, leer ze goed kennen. Op die manier kun je sneller opmerken dat het normale gedrag van een kind verandert: een signaal dat er meer aan de hand kan zijn. Denk aan een veranderend slaapritme, afgenomen eetlust of een toenemend aantal huil- en driftbuien. Ook kan het kind angstiger reageren, gaan duimen of stil en teruggetrokken worden.’

Persoonlijke aandacht

Als je merkt dat een kind stress ervaart, is het belangrijk dat je rustig blijft, adviseert Ingrid. Ook bij lastig of uitdagend gedrag. ‘Erken de gevoelens en behoefte van een kind. Het gedrag ontstaat vanuit een positieve intentie van het kind: het is een schreeuw om hulp. Verder is het belangrijk dat je zorgt voor rust, bijvoorbeeld door structuur en vaste routines te bieden. Kinderen zijn nu eenmaal gebaat bij de drie R’s – rust, reinheid en regelmaat. Als ze weten waar ze aan toe zijn, hebben ze zekerheid en minder last van stress. Zorg dat je dagelijks voldoende “eigen tijd” inbouwt: momenten waarin ze even niets moeten. En bereid kinderen tijdig voor op veranderingen. Een knuffel en veel persoonlijke aandacht doen natuurlijk altijd wonderen. Hierdoor voelt een kind zich veilig en vertrouwd en daardoor zit het sneller weer lekker in z’n vel.’

Ziek van de stress

Het wordt pas zorgelijk als stress langdurig aanhoudt. Chronische stress kan behoorlijke gevolgen hebben voor de ontwikkeling van kinderen. ‘Stress zorgt ervoor dat we niet meer goed kunnen nadenken en moeilijk kunnen ontspannen. Het denkende deel van het brein, de neocortex, wordt dan als het ware lamgelegd’, legt Ingrid uit. ‘Daarbij heeft stress enorme invloed op het immuunsysteem. Op het moment dat een kind in de overlevingsstand komt, slokt dat al zijn energie op. Met als gevolg dat dat gestreste jonge kinderen meer ziekteklachten krijgen, van hoofd- en buikpijn tot spierspanningsklachten. Hoe langer de stress aanhoudt, hoe groter de gevolgen op lange termijn.’

Mee in de ratrace

Ingrid meent dat de huidige maatschappelijke ontwikkeling mede debet aan is aan de toenemende stress van kinderen. ‘De prestatiedruk ligt hoog. Ouders zijn vaak tweeverdieners en moeten veel ballen in de lucht houden. Dat kan ten koste gaan van de positieve aandacht voor en verbinding met hun kinderen.’ Met alle gevolgen van dien. Ingrid weet dit uit ervaring. ‘Baby’s worden regelmatig met hun nachtluier nog om door hun ouders afgezet bij de opvang. Ze vertrekken al bellend, om het kind ’s avonds na een lange werkdag net voor sluitingstijd weer op te halen. Hoe bedoel je stress… Kinderen hebben amper schakeltijd meer, ze moeten mee in de ratrace van hun ouders.’ Een verontrustende ontwikkeling, vindt Ingrid. Pedagogisch medewerkers hebben volgens haar dan ook een wezenlijke rol in het verminderen van stress bij kinderen. ‘Door rust en veiligheid te bieden. Zorg ervoor dat je kindgericht bezig bent. Wat heeft een kind nodig, welke behoeftes heeft een kind? Speel daarop in.’

Onder de loep

Tot slot: vlak jouw eigen rol niet uit. Ingrid: Kinderen voelen alles feilloos aan. Dus ook wanneer jij gestrest bent. Door hoge werkdruk bijvoorbeeld of door iets wat speelt in je privéleven. Is dit aan de hand, probeer dan te achterhalen wat bij jou de stress triggert. Probeer die dingen aan te pakken. Want hoe je het ook went of keert: jouw stress heeft altijd invloed op het welzijn en daarmee op het gedrag van de kinderen.’