Noten toont met diverse onderzoeken aan dat agressief gedrag al in de peutertijd voorspeld kan worden door te kijken hoe empathisch het kind reageert. Noten: ‘We weten uit eerder onderzoek dat gebrekkige empathie een risicofactor is voor agressie in de basisschoolleeftijd, pubertijd en volwassenheid. Bij jonge kinderen was er echter nog weinig onderzoek gedaan en de onderzoeken die er wel waren, gaven tegenstrijdige resultaten.’
Zowel empathie als agressie zijn eigenschappen die kinderen al op zeer jonge leeftijd ontwikkelen en daarom verwachtte Noten dat ze al vroeg aan elkaar gerelateerd zijn. ‘Deze relatie werd echter pas goed zichtbaar toen we ook keken naar andere factoren, zoals het geslacht, het kunnen beheersen van de eigen impulsen en de mate van sociale aandacht die ze hebben voor anderen.’
Intense pijn
De promovendus werkte samen met een onderzoeksteam van pedagogen. In het project Een Goed Begin volgden de onderzoekers 276 moeder-kindparen, vanaf de zwangerschap totdat het kind bijna 4 jaar oud was. Empathie werd onder meer gemeten aan de hand van een pijnsimulatietaak: de onderzoeker deed alsof zij zich stootte en simuleerde intense pijn.
Daarnaast onderzocht ze het vermogen om impulsen te beheersen. Op de leeftijd van 3,5 jaar werd gekeken in hoeverre kinderen zich konden inleven in emoties van andere kinderen tijdens het zien van een video met kinderen die emoties tonen. De moeders vulden op alle onderzochte leeftijden vragenlijsten in over de mate van agressief gedrag van hun kind.
Vaker bij meisjes
Noten concludeert: ‘Onze onderzoeken laten zien dat een hoge mate van agressie gerelateerd is aan een lage affectieve empathie: het niet goed kunnen invoelen van andermans emoties.’ Bij meisjes kwamen deze verbanden vaker voor dan bij jongens. Ook het niet goed kunnen beheersen van de eigen impulsen bleek een voorspeller te zijn van meer agressie.
Noten pleit voor het vroegtijdig herkennen van een gebrekkige ontwikkeling van empathie en dit vermogen te stimuleren als dat nodig is. ‘Daarnaast is het van belang om beter rekening te houden met factoren die van invloed zijn op de relatie tussen empathie en agressie, zoals geslacht, beheersing van impulsen en de sociale aandacht die het kind heeft voor anderen.’