Als kinderopvangprofessional sta je dichtbij kinderen en daarmee komt ook een grote verantwoordelijkheid: de verantwoordelijkheid om pedagogisch verantwoord met het kind om te gaan én om het zoveel als mogelijk te beschermen tegen fysieke of mentale mishandeling en misbruik.

12 tips

Naomi Dessaur van Dessaur Trainingen deelt 12 tips, speciaal voor pedagogisch professionals in de kinderopvang om signalen van misbruik te herkennen en stappen te zetten om het kind (en zijn of haar omgeving) te helpen.

1. Er zijn maar weinig signalen écht zichtbaar bij seksueel misbruik. Een belangrijk signaal is dat kinderen meer kennis hebben over seksualiteit dan passend is bij hun leeftijd.
2. Er kan nóóit een geldige reden zijn om iemand (seksueel) geweld aan te doen, het is nóóit goed te praten. Maar wat als een kind bij een ander kind seksueel overschrijdend gedrag heeft vertoond? Dan zijn allebei de kinderen slachtoffer. Spreek niet van dader, maar bedenk hoe je allebei de kinderen kan helpen en leren.
3. Doe ook kennis op over én besteed bij kinderen aandacht aan wat een gezonde seksuele ontwikkeling inhoudt, bijvoorbeeld door je te verdiepen in het Vlaggensysteem (zie tip 12).
4. De eerste 7 dagen zijn cruciaal bij het onderzoek naar seksueel misbruik. Bij stap 2 in de Meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling ‘collegiale consultatie’ kun je ook bellen naar Centrum Seksueel Geweld en of vraag advies aan de Zedenpolitie. Dat kun je anoniem doen en je hoeft niet gelijk aangifte te doen.
5. Realiseer je de ernst van een ‘onthulling/self-disclosure’. Dit gebeurt maar zelden, dus laat het niet liggen. Handel direct. Ga er in grondbeginsel altijd van uit dat een kind altijd de waarheid spreekt. Het ervaart iets op een bepaalde manier. Het kan anders zijn in de praktijk, maar zie het dan wel als een signaal van íets. Iets wat écht niet waar lijkt te zijn, mag niet zomaar afgedaan worden. Wat maakt dat een kind dit vertelt? Wat ervaart het kind dan? Het is niet aan de kinderopvangprofessional om aan waarheidsbevinding te doen. Een self-disclosure is een signaal waar acuut bij gehandeld dient te worden en wordt in het afwegingskader van de meldcode gezien als acute onveiligheid.
6. Stel zoveel mogelijk open vragen aan het kind wanneer er sprake is van signalen, zoals een self-disclosure, zodat het sturen en beïnvloeden van het gesprek wordt voorkomen. De meest open vraag hierbij is: ‘Wil je mij er alles over vertellen?’
7. Erken ouders en kinderen in hun gevoel, luister en ont-schuldig ze vooral: ‘Het is niet jullie schuld of dat van het kind.’ Verwijs ze door naar experts.
8. Blijf ook scherp op je eigen handelen en erken het als je merkt dat het je niet lukt om zo objectief mogelijk te blijven. Draag het dan over aan andere professionals. Sommige dingen raken ons zo erg, waardoor we in een actiestand gaan en de verkeerde vragen stellen of suggesties doen.
9. Hoe reageer je als een kind vraagt om iets geheim te houden wat het je heeft verteld? Als professional kun je geheimen van kinderen niet bewaren en ze dit ook nooit beloven. Wel kun je het kind betrekken bij de te nemen stappen en ze de regie geven binnen de ruimte die er is. Bijvoorbeeld: ‘Ik vind het heel knap dat je het mij hebt verteld. Ik moet er wel iets mee doen, want… Om te beginnen vertel ik het [naam] wel om te bedenken wat we nu kunnen doen. Daarna moet ik het bespreken met je ouders. Wanneer, hoe en wat ik dan bespreek met je ouders, bespreek ik eerst met jou samen.’ Ook kun je de vraag stellen: ‘Wat zou er gebeuren wanneer ik het met je ouders deel?’. Wanneer je redenen hebt om het niet transparant te bespreken met ouders is het altijd nodig met Veilig Thuis te bellen over de te nemen route. Jongere kinderen kun je minder hierover vertellen. Bij jonge kinderen is een tip het boek ‘Nee!’ van Sanderijn van der Doef, wat je helpt te praten over de thema’s ‘nee’ en ‘ja’ zeggen.
10. Laat een kind merken dat je het ziet en hoort. Door voor een kind die steun te zijn, maak je sowieso een groot verschil en voeg je iets positiefs (draagkracht) toe aan het leven van een kind, ongeacht wat het kind wel of niet meemaakt. Dat is van onschatbare waarde, ook voor eventuele verwerking op latere leeftijd.
11. Neem bij vermoedens van seksueel misbruik altijd contact op met Veilig Thuis (0800-2000), deel met hen je zorgen en bespreek de te nemen stappen. Zorg daarnaast voor een goed team van geschoolde aandachtsfunctionarissen binnen de kinderopvangorganisatie. In de hele aanpak huiselijk geweld en kindermishandeling is teamwork nodig. Maak dus ook gebruik van intervisiegroepen binnen en buiten de organisatie.
12. Zorg dat er enkele professionals binnen de organisatie bekend zijn met het Vlaggensysteem; een methodiek om seksueel gedrag van kinderen beter te kunnen duiden. Ook een tip voor aandachtsfunctionarissen om hun kennis te verdiepen.

Praten over seksualiteit

De grootste tip die Naomi kan geven is om binnen de kinderopvangorganisatie een brede voedingsbodem te creëren waarin de kinderopvangprofessionals, kinderen en ouders leren praten over seksualiteit. Naomi: ‘Het lijkt demotiverend dat er zo’n angstaanjagend hoog percentage slachtoffers is van seksueel misbruik, terwijl de signalen zo slecht zichtbaar zijn. Laat je hierdoor niet demotiveren, maar zet het om in actie, zorg ervoor dat je daardoor juist extra gemotiveerd raakt om er mee aan de slag te gaan!’

Naomi Dessaur deelde deze tips tijdens de tweede bijeenkomst van de werkgroep Meldcode in de kinderopvang. Lees het volledige verslag n.a.v. deze bijeenkomst.