Ieder mens heeft sociale vaardigheden nodig om contact met anderen aan te gaan en te onderhouden. Een kind ontwikkelt deze vaardigheden grotendeels vanzelf en spelenderwijs. Moniek legt uit: ‘Al vanaf de geboorte maken baby’s contact met anderen. Dat doen ze door te huilen, te lachen, hun armen uit te strekken naar verzorgers en door gezichtsuitdrukkingen en klanken te imiteren. De omgeving reageert daarop: er ontstaat interactie. Die interactie is cruciaal voor het ontwikkelen van sociale vaardigheden. Kinderen leren ze door de kunst af te kijken en door deze vaardigheden te oefenen met anderen.’

Ondertitelen

Niet ieder kind ontwikkelt de sociale vaardigheden even snel. Moniek: ‘Dat komt onder meer door aangeboren verschillen tussen kinderen en door de omgeving waarin een kind opgroeit.’
Het leren van sociale vaardigheden begint ermee dat kinderen de basisemoties leren herkennen en benoemen: angst, vreugde, verdriet en boosheid. ‘Kinderen voelen deze emoties al vanaf hun geboorte, maar ze kunnen er nog geen woorden aan geven. Het is belangrijk dat jij ze hierbij helpt’, zegt Moniek. ‘Dat doe je door jezelf en de kinderen al vanaf de babyleeftijd te ‘ondertitelen’. Daarmee bedoel ik dat je benoemt wat je ziet. Bijvoorbeeld: een dreumes in je groep wordt kwaad, omdat een ander kind haar omverloopt. Dan kun je iets zeggen als: “Ik zie dat je boos bent.” Door dit te benoemen, leert het meisje hoe boos zijn voelt. En zij leert om dit gevoel te koppelen aan een woord. Na verloop van tijd zal ze dit gevoel dan ook zelf kunnen benoemen.’

Speelgoed afpakken

Als kinderen leren hun eigen gevoelens te herkennen en ze te benoemen, helpt dit ze om ook de emoties van anderen ‘te lezen’. ‘Op de opvang komen ze in contact met veel verschillende kinderen, dus kunnen ze hier volop mee oefenen. Gaandeweg leren ze dan ook de emoties van anderen steeds beter herkennen’, legt Moniek uit. Als kinderen eenmaal de gevoelens van anderen kunnen interpreteren, zullen ze meer rekening houden met elkaar. ‘Je pakt niet zo snel speelgoed van een ander kindje af als je begrijpt dat dit hem verdrietig maakt. Je weet immers uit eigen ervaring hoe rot verdrietig zijn voelt’, geeft Moniek als voorbeeld.

Erkennen

Het is belangrijk dat je als pedagogisch professional de gevoelens van kinderen erkent. Moniek: ‘In de praktijk zeggen volwassenen nog wel eens iets tegen kinderen als: “Je moet niet zo boos zijn!” Of: “Ga toch niet steeds zo snel huilen.” Dat helpt niet, want eigenlijk zeg je dan dat kinderen niet mogen voelen wat ze voelen. Maar natuurlijk mogen ze best boos zijn, of verdrietig. Het is alleen wél belangrijk dat ze daar op een goede manier uiting aan leren geven. En daar kun jij ze bij helpen. Stel, een kind uit je groep geeft een ander een mep. Dan zeg je om te beginnen natuurlijk dat hij niet mag slaan. Maar vervolgens is het ook belangrijk dat je de gevoelens van het kind erkent: “Ik zie dat je heel boos bent.” Daarna ga je op zoek naar een andere manier om met de boosheid om te gaan. Vraag het kind: “Wat zou je kunnen doen als je weer boos bent?” Vervolgens spreek je bijvoorbeeld af dat hij even op een rustig plekje gaat zitten of een paar keer diep ademhaalt.’