Als het gaat over seksueel grensoverschrijdend gedrag in de kinderopvang, gaan alle seinen meteen op rood. We denken aan de gruwelijke zedenzaak uit 2010 bij een kinderdagverblijf in Amsterdam waar naar schatting 30 tot 50 kinderen het slachtoffer werden van seksueel misbruik of aan andere incidenten waarbij medewerkers over de grenzen van kinderen zijn gegaan. Sinds 1 juli 2013 is in de Wet kinderopvang vastgelegd dat professionals verplicht zijn te melden wanneer zij vermoeden dat er sprake is van misbruik of mishandeling van een kind door een collega. Ook het vierogenprincipe en de continue screening op strafbare feiten zijn in het leven geroepen om kinderen tegen grensoverschrijdend gedrag te beschermen.
Pedagogisch medewerkers kunnen zelf ook te maken krijgen met seksueel grensoverschrijdend gedrag. We kennen bijna allemaal wel een net iets te amicale vader die tijdens brengen en ophalen van zijn kindje iedereen weet in te pakken met een grapje of complimentje en altijd tijd lijkt te hebben voor een praatje. Terwijl jij het graag wilt hebben over zijn kind, lijkt de vader het vooral over zichzelf en jouw privéleven te willen hebben. Meestal lukt het je wel het gesprek zakelijk te houden, maar je merkt dat zijn grapjes soms seksistisch zijn en woorden en zinssneden steeds vaker een seksuele lading krijgen. Je denkt misschien: ‘Ach, hij is toch vader en misschien gewoon een beetje een flirt’, maar als je een vriendschapsverzoek van hem krijgt via Facebook of hij zegt, doelend op het oudergesprek, uit te kijken naar een persoonlijk afspraakje met jou, schrik je en weet je niet goed wat je er mee moet.
‘Een kinderopvangorganisatie is bij uitstek dé plek waar iedereen zich veilig moet voelen’
Een kinderopvangorganisatie is bij uitstek dé plek waar iedereen zich veilig moet voelen. Seksueel grensoverschrijdend gedrag voorkom je door het voor te zijn en het is juist daarom een belangrijk onderwerp waarover we met elkaar in gesprek moeten zijn en alert op moeten blijven.
Een kindercentrum is voor veel kinderen misschien wel de eerste plek in hun leven waar zij te maken krijgen met intimiteit en aanraking van een andere volwassene dan hun ouders. Alles staat of valt met de voorwaarde dat een kind zich veilig voelt. Een jong kind is nog niet in staat voor zichzelf te zorgen en zijn eigen grenzen aan te geven en totaal afhankelijk van volwassenen. Wij hebben dus een machtspositie en daarmee een grote verantwoordelijkheid. Daarnaast dragen wij bij aan een cultuur waarin seksueel grensoverschrijdend gedrag en seksueel misbruik serieus wordt genomen, of niet.
Seksuele opvoeding
De leus ‘educate your sons’, ofwel de roep om zonen op te voeden, kan bijna niemand niet zijn ontgaan de afgelopen tijd. Ook de kinderopvang heeft hierin een taak, al richten wij ons niet specifiek op jongens maar op seksuele opvoeding in het algemeen. Eigenlijk begint dat meteen vanaf de geboorte. Voor baby’s is het ontzettend belangrijk liefdevol aangeraakt te worden. Je benoemt wat er gebeurt en praat met een kind terwijl je het verschoont. Je telt hardop zijn vingertjes en teentjes, maar welke woorden gebruik je voor de geslachtsdelen?
Praten met kinderen over seksualiteit wordt meestal geassocieerd met de pubertijd, maar volgens deskundigen kan je hier niet vroeg genoeg mee beginnen. Hoe eerder je begint, hoe beter en gemakkelijker het is om hierover met kinderen in gesprek te blijven. Uiteraard passend bij de leeftijd. Met kleuters spreek je niet expliciet over seks, maar kan je wel al praten over verliefdheid, het lichaam en dat iedereen de baas is over zijn eigen lichaam. Er zijn prentenboeken over het menselijk lichaam, seksualiteit en ook het nee zeggen. Hebben jullie die op de groep?
Jong grenzen leren stellen helpt bij het herkennen van andermans grenzen. In de peuterperiode leren kinderen dat nee zeggen ook echt nee is. Kinderen helpen inlevingsvermogen te ontwikkelen en het herkennen van signalen dat iemand iets niet prettig vindt, is misschien wel het meest essentiële van alles wat je ze meegeeft. Dring bij een kind nooit aan om een knuffel of kusje te geven. Bevestig dat het niet hoeft en zeg dat er ook alternatieven zijn, bijvoorbeeld door een high five te geven. Zo laat je zien dat het altijd zijn eigen grenzen mag aangeven.
‘Kinderen ontdekken de wereld en daar hoort seksualiteit ook bij’
Pedagogische medewerkers in de BSO krijgen geregeld de vraag of zij ‘een man’ hebben en of ze daar mee zoenen. Je kunt dit wegwuiven of afdoen met een grapje, maar wanneer kinderen hier naar vragen is dit kennelijk een onderwerp dat hen bezighoudt en dat zij zich bij jou veilig genoeg voelen om hierover te beginnen. Je hoeft het natuurlijk niet over jezelf te hebben maar kunt het onderwerp wel algemeen maken en bespreken welke vormen van relaties er allemaal zijn. Je kunt de kinderen ook vragen of zij iemand wel eens een kus hebben gegeven. Net zo goed als je het met kinderen kunt praten over huiswerk of gamen, mag je het ook over seksualiteit hebben.
Bijna 1 op de 2 meisjes en 1 op de 6 jongens heeft een ervaring met seksueel grensoverschrijdend gedrag. Na de recente actualiteiten van de afgelopen weken blijkt weer hoe belangrijk en nodig het is om dit bespreekbaar te maken en victim blaming te voorkomen. Victim blaming is wanneer niet de dader maar het slachtoffer de schuld krijgt. Kinderen zullen hier met elkaar over discussiëren en een mening vormen. Met voorbeelden kan je uitleggen dat de verantwoordelijkheid ligt bij degene die over de grens gaat, nooit bij degene die het overkomt.
Kinderen ontdekken de wereld en daar hoort seksualiteit ook bij. Vertonen van seksueel getint gedrag en vragen stellen over seksualiteit is heel normaal en gezond. Het is belangrijk hen hierbij te ondersteunen en vanuit een open en positieve houding te leren eigen grenzen en die van anderen te respecteren. Hoe eerder je daarmee begint, des te beter de basis is die je legt voor later.
