In het Oosten van Duitsland, vlakbij Jena, de bakermat van het jenaplanonderwijs, ligt het prachtige stadje Gera. Als onderdeel van een Europees Erasmus+ project met als thema Schule als Lebensraum ging ik een lezing verzorgen. Eindeloos rijdend over de autobahn had ik natuurlijk alle tijd om de laatste, voor mij dynamische, weken rond die IKC-dag, de revue te laten passeren. Zoveel deelnemers, ontmoetingen, sprekers, enthousiasme, kennis en inspiratie bij elkaar. En zulke wijsheden, waardevolle kennis die gedeeld werd: eigenlijk zou ik zo’n dag in een kleurrijk en glossy boek of magazine willen ‘pakken’. Met heel veel foto’s erbij, want alleen al de ontmoetingen tussen sprekers en deelnemers, of bezoekers onderling, tussendoor, tijdens de lunch en bij de afronding waren zo mooi om te zien.
Buchenwald
En dan rijd je over die eindeloze, strakke snelweg en flitst er opeens aan de rechterkant een bord ‘Gedenkstätte Buchenwald’ voorbij. De stad Gera blijkt vlakbij de stad Weimar en het vlakbij gelegen kamp Buchenwald te liggen. Ik besloot op dat moment om dit voormalig concentratiekamp van Nazi Duitsland op de terugweg te bezoeken. Zo gezegd, zo gedaan. En ja, ik ken de verhalen van WO II uit boeken en documentaires en herdenkingen. Maar zelf door de poort van zo’n kamp lopen, letterlijk, en cellen, barakken, vernietigingsovens en ook zoiets als een gedetailleerde boekhouding die de SS bijhield met eigen ogen aanschouwen, brengt de oorlog en alle pijn, verdriet en ellende wel heel dichtbij.
‘Generaties kinderen zullen ook met deze oorlog en de wereldwijde gevolgen ervan groot worden’
Oekraïne
Natuurlijk gingen mijn gedachten daar van de 2e Wereldoorlog naar die waanzinnige, gruwelijke oorlog in Oekraïne, anno 2022. En ja, het is een andere tijd, het is wellicht een andere oorlog, maar toch! Wat een verdriet, wat een onvoorstelbaar leed doen mensen elkaar aan. Generaties kinderen zullen ook met deze oorlog en de wereldwijde gevolgen ervan groot worden. Ook in Nederland.
Samenlevingspedagogiek
Op dat moment dacht ik ook terug aan de keynote van Micha de Winter tijdens ons IKC-congres. De Winter pleitte in zijn rede voor, zoals hij het noemt, een samenlevingspedagogiek, met de democratische rechtstaat als fundament. Met ‘tijdloze waarden’ die richtinggevend zijn voor de manier waarop we als burgers met elkaar omgaan als bouwstenen; rechtvaardigheid, wijsheid, welwillendheid, gematigdheid en religievrede. ‘Waar conflicten niet op straat worden uitgevochten, maar in het parlement of de rechtszaal. Zo’n manier van leven is ondenkbaar zonder opvoeding en onderwijs in deze richting en vraagt ook om pedagogiek van hoop. Want dat is wat kinderen nodig hebben’, aldus de Winter. Hoop en perspectief, optimisme en levenslust. ‘De manier waarop kinderen de wereld leren zien, hangt in sterke mate af van de manier waarop opvoeders die wereld presenteren. Lange tijd hebben we kinderen geprobeerd af te schermen van de maatschappelijke realiteit. We moeten sociale en politieke problemen niet gaan verdoezelen voor kinderen, maar we moeten ze wél voor hen pedagogisch gaan vertalen.’ De Winter zette dit om in:
- Handelingsperspectieven cultiveren
- Onderbreken van impulsieve oordelen
- Optimisme voorleven
- Pedagogische Civil Society bevorderen
‘Van kinderen kunnen wij, volwassenen, ook heel wat leren’
Aanbevelingen
Aan het eind van zijn rede komt de Winter met een aantal aanbevelingen die helpen de Samenlevingspedagogiek vorm te geven. Versterk opvoedingsnetwerken rond kinderen en draag als kindcentrum bij aan community-vorming rond opvoeding, draag bij aan het doorbreken van maatschappelijke segregatie, niet alleen bij onderwijs maar ook bij de bso en kinderdagverblijven en leer kinderen omgaan met diversiteit. En tot slot: breng ouders met elkaar in aanraking.
Dat zong zo allemaal rond in mijn hoofd. Nogmaals, alle tijd daarover na te denken tijdens de rit terug naar Nederland. Eenmaal weer thuis verdwenen die gedachten toch weer snel naar de achtergrond. Toen kwam ik op de eerste doordeweekse dag van de herfstvakantie in een prachtig herfstbos een groepje kleuters tegen. Zij maakten een herfstwandeling onder leiding van hun juf en enkele hulpvaardige ouders. Het enthousiasme en de onbevangenheid van deze kinderen. Zich verwonderend over paddenstoelen, kabouters, tamme kastanjes en neerdwarrelende, prachtig gekleurde bladeren, bracht mij op de één of andere manier terug naar dat verhaal van De Winter. Want enerzijds zag ik opeens de herfst als een soort van metafoor. De bladeren vallen, de bomen worden kaal, maar er is hoop… In het voorjaar zullen er weer allemaal frisgroene nieuwe bladeren aan de bomen groeien. En midden in dat herfstbos dat groepje kleuters, de toekomst symboliserend, flexibel, leergierig en enthousiast, hoopvol.
It takes a child to raise a village
It takes a village to raise a child, zeker. Maar andersom is ook van belang. Van kinderen kunnen wij, volwassenen, ook heel wat leren. Dus het is ook: it takes a child to raise a village! Met die woorden sloot Laura van Dolron de IKC-dag af. En zo is het maar net!
PS: de 10e Landelijke IKC-dag wordt gehouden op 29 september 2023.
