Het oktobernummer van het tijdschrift voor veilig opgroeien, Augeo Magazine, staat vol achtergrondinformatie en tips om om te gaan met emotioneel verwaarloosde kinderen. Vijf tips vind je hieronder.

Augeo Magazine hoofdredacteur Edith Geurts: ‘Het aantal kinderen dat psychisch mishandeld of verwaarloosd wordt, is niet afgenomen. Tegelijkertijd weten we steeds beter hoe schadelijk en langdurig deze vormen van kindermishandeling zijn.’

Geurts merkt op dat psychische verwaarlozing een lastig te herkennen vorm van mishandeling is: ‘Zie ik het wel goed? Wat is precies ‘niet genoeg aandacht’? Dat hebben we toch allemaal weleens? Wat valt er dan precies onder? Het zijn veelgehoorde twijfels.’

Herkennen

Bernet Elzinga, hoogleraar stress-gerelateerde psychopathologie, legt in het tijdschrift uit hoe verschillend kinderen kunnen reageren op emotionele verwaarlozing: ‘Een kind kan heel angstig worden, op school langer blijven plakken, aan andere volwassenen gaan hangen. Een andere reactie – en die komt even vaak door – is juist: ik heb niemand nodig, laat me maar alleen. Juist die verschillen in gedrag maken het moeilijk om psychische kindermishandeling te herkennen.’

Werk

‘Soms komt emotionele verwaarlozing doordat een ouder bijvoorbeeld depressief is of met veel andere zorgen kampt, zodat er geen ruimte is voor de kinderen. Maar denk ook aan ouders die te veel met hun werk bezig zijn’, zegt Elzinga. Kindermishandeling – en dus ook psychische verwaarlozing en mishandeling – komt overal voor. Ook in een villawijk, benadrukt de hoogleraar nog maar eens: ‘Een school mailde daar de ouders dat het niet de bedoeling was dat de nanny of oppas naar het tienminutengesprek kwam. Deze kinderen hebben alle materiële zaken, maar niet de aandacht.’

Klinisch psycholoog en psychotherapeut Marina Reijns geeft in Augeo Magazine tien concrete tips voor professionals, zoals leerkrachten en pedagogisch medewerkers. We lichten er hier vijf uit.

1. Creëer een veilige omgeving voor het kind

‘Wees voorspelbaar in je gedrag. Doe wat je zegt en zeg wat je doet. Laat bovendien weten dat jij er voor het kind bent, no matter what, en laat dit zien in je acties.’

‘Ook begrenzen helpt mee aan het creëren van een veilige omgeving. De mededeling “dit zijn de regels en zo gaan we het doen” geeft een kind kaders. Goed om te weten: ook heel verwende kinderen die nooit nee horen krijgen, ervaren de wereld vaak als heel onveilig. Ook dit kun je zien als een vorm van verwaarlozing.’

2. Leer het kind contact maken met zijn emoties

Benoem hoe betekenisvol het kind is, dat het wel de moeite waard is. Zeg dingen als: “Wat knap van je.” Of: “Wat lief van jou.” Beloon, knuffel en waardeer. En blijf dat herhalen. Want herhaling betekent nieuwe verbindingen in het brein en het lichaam.’

3. Help kinderen woorden te geven aan hun gevoel

In een gezonde gezinssituatie ondertitelen de ouders continu het gedrag van hun kind: ach, ben je verdrietig? Kom maar bij papa. En: je hoeft niet bang te zijn hoor, mama is bij je. Verwaarloosde kinderen krijgen die ondertiteling niet; hun gedrag en emoties worden genegeerd of op een andere manier weggeduwd. Deze kinderen hebben daardoor vaak geen idee dat ze boos, bang of verdrietig zijn, laat staan dat ze daarover kunnen vertellen.

Woorden kunnen geven aan je gevoel is enorm belangrijk – het kan problemen met emotieregulatie voorkomen. Ondertitel daarom bij iedere emotie: “Volgens mij ben je nu boos.” Of: “Ik denk dat jij héél blij bent.” Op die manier leer je een kind taal te geven aan dat nare gevoel in hun buik of die kriebels in hun hoofd. Vraag vervolgens verder: “Wat gebeurde er waardoor je boos/blij/verdrietig werd?” Zo leert het kind zelf deze emoties herkennen. 

4. Doe oefeningen om taal en motoriek te verbeteren

Een verwaarloosd kind heeft een tekort aan gezonde verbindingen in het brein, waardoor verschillende competenties achterblijven. Zo lopen veel verwaarloosde kinderen achter in hun motoriek – bijvoorbeeld doordat ze altijd maar in de box werden gezet en er niemand met ze speelde. Door gerichte oefeningen te doen, kan het brein die gezonde, positieve verbindingen alsnog aanmaken. Maar hoe goed dat lukt is sterk leeftijdsafhankelijk. 

Bij kinderen jonger dan 5 of 6 jaar zijn competenties als taal en motoriek nog op te peppen – bijvoorbeeld met logopedie en fysiotherapie. Maar daarna wordt het moeilijker; na het 6de jaar (motoriek) tot het 9de jaar (taal en concentratie) is de rijping van die gebieden namelijk veel minder goed te beïnvloeden.’

5. Leer de triggers herkennen 

‘We zijn in Nederland heel goed in het geven van stempels aan kinderen, zoals ADHD of ASS. Maar hebben we met het stellen van een ontwikkelingsstoornis het gedrag voldoende verklaard? Door emoties en triggers te erkennen en te herkennen, kun je als professional echt het verschil maken voor verwaarloosde kinderen. 

Als leerkracht kun je bijvoorbeeld twee dingen doen als een kind kwaad de klas uit stormt: boos worden omdat het kind zomaar de klas uit rent, of: met het kind gaan zitten en zeggen ‘ik zie dat je boos bent, hoe komt dat?’. Helaas gebeurt dit laatste niet altijd; we rekenen kinderen nog te vaak af op hun gedrag. Opnieuw emoties die niet worden gezien. En een kind dat niet wordt gezien, leert niet.

Let overigens ook op de kinderen die geen ruimte innemen en onopvallend blijven. Ook dit kan een teken zijn van verwaarlozing en zichzelf niet de moeite waard vinden.’

Lees hier het volledige artikel waarin alle tien de tips staan.