‘Een bevlogen pionier’ noemen oud-collega’s Els Mostert in een overlijdensadvertentie in de Volkskrant. Begin jaren ’80 was er nog amper sprake van een georganiseerde kinderopvang in Nederland. In Amsterdam was er wel een grote behoefte omdat moeders, door de opkomst van het feminisme, steeds vaker gingen werken. Mostert richtte, samen met een groep ouders kinderdagverblijf Jor & Daantje op. Rietje van der Grinten kwam er al snel bij als directeur. ‘Ik richtte me meer op de zakelijke kant. Els gaf de pedagogiek handen en voeten in de praktijk. Het mooie van Els was dat zij iedereen kon motiveren en in heldere taal kon uitleggen wat volgens haar in het belang was van jonge kinderen.’
Vijf dagen per week
Één van de speerpunten van Els Mostert was de groepsopvoeding die zij een noodzakelijke aanvulling op de individuele opvoeding thuis vond. Het liefst zag ze dat ouders hun kinderen vijf dagen naar het kinderdagverblijf brachten. Drie dagen per week vond ze het minimum. Vanzelfsprekend gold datzelfde voor de leidsters. Zij werkten in vaste koppels, per groep één koppel plus vaste inval. De openingstijden waren toen nog niet zo uitgebreid als nu, dus dat kon.
Huwelijk
Liesbeth Schreuder: ‘Els vergeleek de band tussen de leidsters op de groep wel eens met een huwelijk. Ze zei “als leidsters niet goed met elkaar communiceren of meningsverschillen hebben, dan hebben de kinderen in de groep daar last van, net als bij ouders die geen goed huwelijk hebben”. Daarom investeerde ze in een goede band tussen de samenwerkende leidsters. Ook vriendschappen tussen ouders vond ze belangrijk voor de kinderen. Ze was dan ook warm voorstander van een ‘buurtcrèche’, zodat de ouders elkaar ook buiten Jor en Daantje gemakkelijk konden ontmoeten.’
Rituelen
Wat vooral beklijft, is de inspirerende manier waarop Els Mostert haar pedagogische kennis aan anderen overdroeg. ‘Ik heb van haar bijvoorbeeld het belang van rituelen geleerd, om kinderen te helpen emoties te hanteren, sociale gewoontes te leren en om diepere betekenissen van het leven over te dragen’, vertelt Elly Singer. ‘Dat leerde ik van Els, lang voordat ik het leerde van de grote psychologen als Piaget, Anna Freud of van hedendaagse neuropsychologen.’ Ook op het werk van Liesbeth Schreuder heeft Els invloed gehad. Daarom was ze heel blij dat Els onlangs naar haar afscheid bij het Nederlands Jeugdinstituut was gekomen. ‘In mijn afscheidsspeech heb ik nog verteld hoe ze mijn pedagogisch denken over het belang van de groep heeft gevormd.’
Doorzettingsvermogen
Van der Grinten bewondert Els Mostert vooral om haar doorzettingsvermogen. ‘Het was in de jaren ’80 niet altijd makkelijk om mee te gaan in de strijd, maar Els liep voorop. Dat heeft ertoe geleid dat Els een grote stempel heeft gedrukt op pedagogische visie binnen de kinderopvang in Amsterdam, maar ook daarbuiten. Bij kinderdagverblijf Jor & Daan is haar erfenis zeker nog zichtbaar. Daar werken twee leidsters die er ook in de tijd van Els werkten. Zij dragen haar visie over op de jongere collega’s.’
Afscheid
Singer zal het berenritueel van Jor & Daantje, dat was bedacht door Els Mostert, nooit vergeten. ‘In Jor en Daantje werd veel waarde gehecht aan vriendschap tussen kinderen en aan gezamenlijkheid. Daarom was het berenritueel bedacht als een kind 4 jaar werd en naar de kleuterschool ging. Op de laatste dag namen alle kinderen van de crèche hun beer mee om samen een berentunnel te maken waardoor het kind dat afscheid nam doorheen mocht lopen naar buiten, de grote wereld in. In mijn hart heb ik ook een beer gezet voor haar.’
In de tijd dat ik bij Jor&Daan mocht werken stimuleerde Els ons om ons meer te verdiepen in een van de pedagogen. Kortzack en Freinet werden toen wat meer uitgediept. Ouderbetrokkenheid monde bv. uit in een gewaagde enquete waarbij ze als try-out mij mochten beoordelen. Els bouwde wel in dat de reacties bij haar binnen kwamen. We hoopte met deze actie nog beter af te stemmen op gezamenlijke normen en waarden. En zo kan ik nog wel een aantal voorbeelden bedenken hoe we werden geïnspireerd om bewust met ons vak bezig te zijn. Tijdens een werkbezoek in Denemarken werd ik weer even aan deze periode herinnerd. Zo’n betrokken omgeving gun je ieder kind. Laten we maar hopen dat de wijze waarop Els medewerkers wist te inspireren ons bewust maakt van het feit dat het begeleiden van kinderen meer is dan het deelnemen aan trainingen.
Els vergeleek niet alleen de band tussen de leidsters in een groep met een huwelijk. Zij was ook zeer uitgesproken over de binding die een leidster moest hebben met de de kinderen en collega’s. Bij minder dan drie dagen werken werd het volgens haar een tantegevoel. Leuk, lief maar niet diepgaand genoeg. Dit is een van de uitspraken van Els die mij altijd zijn bijgebleven.
Pedagogiek in de zuivere zin van het woord en eigenlijk ook niet ouderwets, maar wel bijna uit NL verdwenen. Gelukkig bestaan er nog buitenlanden waar pedagogiek wel serieus wordt genomen en waar de pedagogische vorming en ontwikkeling van kinderen méér is dan een lastige kostenpost. Laten we hier eindelijk eens van leren en daarmee ook recht doen aan het gedachtengoed van eigenwijze Els!
Els Mostert had heel erg gelijk. Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt hoe belangrijk vriendschap tussen kinderen en vertrouwde stabiele relaties tussen kinderen en pedagogisch medewerkers zijn. Niet alleen voor de emotionele veiligheid, maar ook voor het niveau waarop kinderen samen spelen en leren. Professionaliteit en trainingen aan professionals kunnen gebrek aan vertrouwdheid niet compenseren.. En als momenteel in Jor en Daantje gewerkt kan worden met stabiele groepen, waarom kan dat dan elders niet?
Wat zou het mooi zijn als er (naast onze arbeidsmarkt-gerelateerde ‘hoe flexibeler hoe beter’-kinderopvang) opnieuw, á la Els Mostert, kindercentra rond de pedagogische meerwaarde voor kinderen georganiseerd worden: met vaste groepen op vaste dagen, zodat kinderen elkaar goed kennen en vriendschappen kunnen aangaan; met pedagogisch medewerkers in vaste koppels, zodat hechting voor kinderen en vertrouwde relaties voor groot en klein de basis vormen. Bij het huidige kinderdagverblijf Jor en Daan kan het nog steeds, met goed bezette groepen!