Om meer inzicht te krijgen in de gastouderopvang, en daarop beleid te kunnen maken, heeft het ministerie van SZW opdracht gegeven aan het Kohnstamm Instituut voor het uitvoeren van een inventarisatiestudie. Dat vond in het voorjaar van 2022 plaats.
Inventarisatiestudie
Voor deze inventarisatiestudie is gewerkt met drie (online) vragenlijsten: een voor gastouderbureaus, een voor gastouders en een voor vraagouders. Alle gastouderbureaus die in het LRK staan zijn gevraagd mee te werken. Uit dat zelfde register zijn willekeurig 3.000 gastouders gekozen en ook de vraagouders die klant zijn bij deze gastouderbureaus en de vraagouders die hun kind(eren) naar de 3.000 gastouders brengen zijn benaderd om een vragenlijst in te vullen.
Deelname
In totaal deden 142 gastouderbureaus mee aan de inventarisatiestudie, 467 gastouders en 2.054 vraagouders. We lichten per groep respondenten enkele vragen en de daarop gegeven antwoorden toe. Voor het volledige onderzoek verwijzen we door naar Kohnstamm Instituut-rapport Inventarisatieonderzoek Gastouderopvang (zie link onderaan dit artikel).
Gastouders
Vrijwel alle gastouders zijn vrouw (99%). De gemiddelde leeftijd is 50 jaar. Meer dan 50% van de gastouders valt in de leeftijdscategorie 50 tot 70 jaar. Gastouders zijn gemiddeld genomen hoger opgeleid dan de wettelijke eis van mbo-2 niveau. De grootste groep (35%) heeft een opleiding op mbo-4 niveau afgerond.
Arbeids-(rechtelijke) situatie
Ongeveer de helft van de gastouders (49%) is zzp’er en staat ingeschreven bij de Kamer van Koophandel. Anderen zijn freelancer (20%), zijn in loondienst bij een gastouderbureau (15%) of werken volgens de regeling dienstverlening aan huis (16%).
Werkervaring
De meerderheid van de gastouders heeft ruime ervaring: meer dan de helft (51%) werkt al 10 jaar of langer als gastouder, 26% heeft tussen de 5 en 10 jaar werkervaring. Vrijwel alle gastouders hebben ook werkervaring in andere beroepen (ruim 92%). Meestal gaat dat om ervaring in de kinderopvang, in de zorg of in het onderwijs.
Hoeveel kinderen vangt de gastouder op?
Het aantal kinderen dat een gastouder per week opvangt, varieert tussen 1 en 19, met een gemiddelde van 6,5 kind per gastouder per week. Van die kinderen valt 65% in de leeftijdsgroep van 0 tot 4 jaar. Zo’n 10% van de gastouders vangt (ook) kinderen op die speciale zorg nodig hebben. Die zorg loopt uiteen van voedselallergie tot complexe problematiek, zoals het Prader Willi-syndroom.
Werkweken en inkomsten
Gemiddeld werken gastouders 30 uur per week, maar er is een grote spreiding in omvang van het aantal uren, met een minimum van 2 uur per week, en een maximum van 78 uur per week. Ongeveer 14% heeft naast het werk als gastouder nog een andere betaalde baan. De spreiding in het maandinkomen dat gastouders verdienen met hun werkzaamheden is, net als het aantal gewerkte uren, groot. Ongeveer een derde van de gastouders verdient minder dan €1000,- per maand, ongeveer een derde tussen de €1000,- en €2000,- en ongeveer een derde verdient meer dan €2000,- per maand. 8,5 procent verdient meer dan €3000,- per maand.
- Welke uitdagingen en verbetermaatregelen zien gastouders voor zich?
Als uitdaging voor zichzelf noemen gastouders: het bieden van een zo goed mogelijke pedagogische kwaliteit en het werken aan hun eigen professionele ontwikkeling. Zij hebben daarnaast een aantal zakelijke/bedrijfsmatige wensen zoals uitbreiding van het aantal kinderen dat zij opvangen en betere zichtbaarheid. Tot slot uiten zij de behoefte aan meer erkenning en waardering voor gastouderopvang als volwaardige professionele kinderopvang.
De verbetertips voor de overheid gaan over drie thema’s:
- Ten eerste: betere arbeidsvoorwaarden voor gastouders (zoals een goede pensioenregeling, de kinderopvangtoeslag, de uurtarieven, vakantiegeld en het feit dat zij voor hun eigen kinderen geen aanspraak kunnen maken op kinderopvangtoeslag, maar dat zij wel meetellen in het maximaal aantal kinderen dat zij mogen opvangen).
- Ten tweede: erkenning en waardering voor de gastouderopvang in de communicatie van de overheid, als professionele, kleinschalige en flexibele opvang.
- Ten derde: borging van de kwaliteit van de gastouderopvang, bijvoorbeeld via het verplichten en faciliteren van scholingsactiviteiten voor gastouders. Over de rol van de GGD en de gastouderbureaus in de controle en handhaving van de kwaliteit van de gastouderopvang is de beroepsgroep het niet altijd eens.
De rol van gastouderbureaus
- Op welke wijze is het gastouderbureau van invloed op de pedagogische praktijk van de gastouder?
Veel van de gastouderbureaus (77%) geven aan dat zij, naast de wettelijke voorwaarden, zelf nog extra kwaliteitscriteria hanteren voor de gastouders met wie zij samenwerken. Zij letten daarbij met name op de pedagogische visie en kwaliteiten van de gastouder, stellen deelname aan aanvullende scholingen verplicht of hebben bereidheid tot professionalisering als eis.
Enkele bureaus hanteren een hogere leeftijdsgrens (21+) dan wettelijk vereist, of een hoger opleidingsniveau (mbo-3 of hbo), en certificering voor de meldcode kindermishandeling.
- Hoe geven gastouderbureaus invulling aan hun bemiddelende en begeleidende taken?
Over het algemeen besteden bemiddelingsmedewerkers per jaar 6 ofwel 1 tot 4 uur aan bemiddeling, per individuele gastouder, ofwel 5 tot 9 uur (samen 70%). De overige 30% van de bemiddelingsmedewerkers besteedt hier meer tijd aan, per gastouder, meestal gaat dat om 10 tot maximaal 20 uur. Het aantal kennismakingsgesprekken tussen vraagouders en gastouders – na bemiddeling door het gastouderbureau – is hiermee in lijn: voor 70% van de bemiddelingsmedewerkers gaat dat om maximaal 4 kennismakingsgesprekken, en voor 30% om meer dan 5 per jaar.
Professionaliseringsaanbod
95% van de gastouderbureaus heeft een aanbod aan professionaliseringsactiviteiten, slechts enkele bureaus geven aan dat zij daarvoor te klein zijn. De meerderheid van de bureaus verzorgt zelf workshops en/of trainingen voor gastouders (87%), huurt erkende opleiders in (74%) en/of biedt individuele coaching (67%) aan.
Kassiersfunctie
- Hoe voeren gastouderbureaus de kassiersfunctie uit?
In de uitvoering van de kassiersfunctie werkt meer dan driekwart (77%) van de gastouderbureaus met een specifiek programma voor planning en urenregistratie. Daarbij gaat het vooral veel om Portabase en iRosa. Een klein deel (22%) van de bureaus maakt voor de uitbetalingen aan de gastouders gebruik van een derdegeldenrekening. De uitbetaling gebeurt over het algemeen volgens de bureaus binnen vijf dagen (71%), of op een vast moment in de maand (24%).
- Hoe hoog zijn de bureaukosten en waaruit zijn deze opgebouwd?
Ongeveer de helft van de gastouderbureaus hanteert een vast bedrag per kind of per gezin als vergoeding voor de bureaukosten, gemiddeld gaat het om €45,- per maand per kind, of om €58,- per maand per gezin. Het komt weinig voor dat de bureaukosten berekend worden op basis van het aantal uren opvang. In andere gevallen gaat het om een combinatie van een vast en een variabel bedrag.
Verbetermogelijkheden
- Welke uitdagingen en verbetermaatregelen zien gastouderbureaus voor zich?
De belangrijkste uitdaging die gastouderbureaus zien voor zichzelf is het vinden van goede, nieuwe gastouders om te kunnen voldoen aan de (toenemende) vraag aan gastouderopvang. Daarnaast hebben zij de wens om hun aanbod aan professionaliseringsactiviteiten (scholing, coaching en netwerkcontacten voor gastouders) uit te breiden: door gastouders te motiveren om deel te nemen, en door het aanbod uit te breiden en te vernieuwen. Als tips en verbeterpunten voor de overheid geven zij mee:
– Houd de gastouderopvang betaalbaar.
– Erken en waardeer de gastouderopvang als professionele vorm van kinderopvang.
– Handhaaf mbo-2 niveau als ingangseis maar vergoed, verplicht en stimuleer scholing voor gastouders.
– Zorg via controle en handhaving voor kwaliteitsborging, met als aandachtspunt: meer eenduidigheid bij de GGD-inspecties, en goede, transparante communicatie bij veranderingen in het beleid.
Ouders die gebruik maken van gastouderopvang
- Wat zijn de voornaamste beweegredenen van ouders om te kiezen voor gastouderopvang?
De voornaamste redenen waarom ouders kiezen voor gastouderopvang zijn: de persoonlijke aandacht en het contact met een vaste persoon, de flexibiliteit en de pedagogische kwaliteit en visie van de gastouder die hun kind(eren) opvangt.
Verbetertips
Welke uitdagingen en verbetermaatregelen zien zij voor zich?
- Verreweg de meeste vraagouders spreken hun dankbaarheid uit naar hun gastouder en geven aan zeer tevreden te zijn. De tips die zij meegeven aan gastouders zijn in drie hoofdthema’s te onderscheiden: pedagogische kwaliteit (zoals meer aandacht voor ontwikkelingsstimulering), communicatie tussen ouders en gastouders (zodat zij goed op de hoogte blijven van wat hun kind doet op een dag, en van hoe het zich ontwikkelt) en over praktische zaken zoals de beschikbaarheid van gastouders en aspecten omtrent veiligheid en gezondheid.
- Vraagouders geven een aantal tips mee aan de gastouderbureaus, vooral over praktische en organisatorische zaken (te hoge bureaukosten of vervanging bij uitval), communicatie met ouders (er is te weinig contact en de bereikbaarheid kan beter) en de aandacht voor goede begeleiding en ondersteuning van gastouders.
- De verbetertips en wensen die de vraagouders meegeven aan de overheid, gaan vooral over de kosten, tarieven en vergoedingen omtrent de gastouderopvang. Daarnaast spreken veel ouders zich uit voor het behoud van de gastouderopvang.
