De vraag hoe we als samenleving de kinderopvang moeten gaan organiseren, draait vaak om tegenstellingen die minder scherp zijn dan ze lijken, aldus Geert de Wit, bestuurder van de Kinderopvanggroep in Tilburg en adviseur van de BMK.

De discussie gaat namelijk over de overgang van een privaat naar een publiek stelsel, terwijl eigenlijk niet duidelijk is wat we daarmee bedoelen. ‘Ik vind dat je de eerst de definitie moet stellen. Het huidige systeem van kinderopvang wordt privaat genoemd, maar wordt voor een belangrijk deel door de overheid betaald, en is dus in feite voor een deel publiek.’

Scholen concurreren ook

Het verschil met het onderwijs is daarmee minder groot dan gedacht. ‘In wezen is het onderwijs juist deels een privaat stelsel. Scholen zijn immers onafhankelijke rechtspersonen die binnen bepaalde wettelijke kaders zelf mogen bepalen wat ze wel en niet doen. Daar is in feite weinig publieks aan, en het zijn in ieder geval geen overheidsinstellingen, zoals in sommige andere landen wel het geval is.’

Het verschil is wel dat scholen in tegenstelling tot kinderopvangorganisaties geen winst mogen maken. ‘Maar ook dat onderscheid is minder scherp dan het lijkt. Scholen willen immers net zo goed renderen, zodat ze die middelen kunnen aanwenden om het beste onderwijs te bieden en daarmee de meeste leerlingen te krijgen. Meer leerlingen is bovendien meer lumpsum. Dat is in wezen een marktmodel: scholen concurreren met elkaar. Dat ervaren we allemaal in onze dagelijkse samenwerking.’

Geen geld onttrekken

Geld onttrekken en dit uitkeren aan aandeelhouders is in het onderwijs echter niet toegestaan. En dat moet volgens Geert de Wit bij de kinderopvang ook gaan gebeuren. ‘Een systeem dat geheel of grotendeels door de overheid wordt betaald, is niet bedoeld om geld uit te laten wegstromen. Een zekere mate van winst blijft natuurlijk noodzakelijk, want daarmee kun je investeren in een betere kwaliteit van de opvang, innovatie en groei. Maar daar moet het bij blijven.’

Het argument dat je op die manier het ondernemerschap uit de kinderopvang haalt, en daarmee de innovatieve kracht, gaat wat De Wit betreft niet op. ‘Innovatie en ondernemerschap vind je overal, ook zonder dat je winst kunt uitkeren. Als Kinderopvanggroep zijn we een maatschappelijke organisatie, maar we zijn voortdurend bezig onze bedrijfsvoering efficiënter te maken. Ook doen we aan schaalvergroting door te investeren in nieuwe locaties. We willen namelijk de beste zijn in de regio. Dat betekent dus concurreren. Maar zonder dat we geld uit het systeem halen.’

Tamara van Ark

Geert de Wit heeft wat deze gedachten betreft het tij mee, stelt hij vast, als zelfs de voormalige VVD-staatssecretaris Tamara van Ark bij haar afscheid zegt dat ze nieuwe vormen van financiering wilde onderzoeken. ‘Er hangt verandering in de lucht, ook politiek. Alle traditionele middenpartijen, ook VVD en CDA, willen minder marktwerking. Eerlijk gezegd kloppen de argumenten naar mijn gevoel niet altijd. De toeslagaffaire was niet het gevolg van marktwerking maar van een verkeerd functioneren van de Belastingdienst. Geen systeemfout, maar iets dat je kunt repareren. Maar de conclusie die hieruit wordt getrokken: een andere vorm van financiering, is wat mij betreft een goeie.’

Plan D66

Het meest pregnant krijgen de plannen voor deze nieuwe financiering vorm in een recent voorstel van D66. Deze regeringspartij wil vier dagen per week gratis opvang voor kinderen tot een leeftijd van vier jaar, en daarna voor ieder kind een complete schooldag met onderwijs, opvang en huiswerkbegeleiding, inclusief warme lunch.

Volgens velen te mooi om waar te zijn, onder meer omdat er volgens de opstellers van het plan nog een tekort van acht miljard moet worden overbrugd. Maar volgens Geert de Wit is het wel degelijk haalbaar. ‘De totale kosten hangen natuurlijk af van de hoeveelheid kinderopvang die je gratis gaat aanbieden. Twee of vier dagen per week? Acht of elf uur per dag? 46 of 52 weken per jaar? Daar moeten we het over hebben. Je kunt dan aanzienlijk lager uitkomen dan acht miljard.’

Aftrekposten

Maar hoe dan ook moet er geld bij, dat realiseert De Wit zich maar al te goed. Maar hij heeft er ook een oplossing voor. ‘Ouders die de opvang zelf betalen, mogen nu gebruik maken van aftrekposten. Daar kun je een einde aan maken, door bijvoorbeeld de zogeheten IACK (inkomensafhankelijke combinatiekorting) af te schaffen of de belastingen iets te verhogen.’

Uit een recent rapport over alternatieven voor het toeslagenstelsel blijkt volgens De Wit dat je de aanpassing van het stelsel zo budgettair neutraal kunt doorvoeren. ‘Het denivellerende effect van het afschaffen van de kinderopvangtoeslag wordt door veranderingen via de belastingen gerepareerd. Het belastingstelsel kent immers een progressief tarief. Per saldo verandert er dan weinig in de inkomensverdeling.’

Transparanter

Je hebt op die manier de kans om een systeem in te richten dat eenvoudiger en transparanter is, aldus De Wit. ‘Juist nu. Het punt is namelijk dat je zo’n rigoureuze wijziging niet op elk gewenst moment kunt doorvoeren. Zoiets kun je eigenlijk alleen regelen in een nieuw regeerakkoord. Als de kabinetsplannen eenmaal zijn gemaakt, pas je dat niet zo makkelijk meer aan, zeker niet als daar fiscale consequenties aan verbonden zijn.

‘Maar we hebben geluk, want er komen verkiezingen aan. En omdat zoals gezegd veel politieke partijen een ander systeem willen, verwacht ik dat het ervan komt. We kunnen het anders gaan aanpakken, de tijd is er rijp voor. Ik heb wat dat betreft vertrouwen in de toekomst.’