Het was me een lief ding geweest als ik jullie op deze vierde juni bij elkaar had kunnen brengen om samen mijn afscheid als lector Jeugd, Educatie en Samenleving te vieren. Afscheid nemen is belangrijk, zowel voor degene die weggaat als voor de achterblijvers. (…)

Bij mijn installatie in 2007 sprak ik de lectorale rede uit met de titel “Ploegen en bouwen. De brede school als open leergemeenschap.” Met de metafoor ‘ploegen en bouwen’ wilde ik uitdrukken dat werken aan de ontwikkeling van de vensterschool, de brede school, inmiddels het Integraal KindCentrum (IKC) genoemd, een langdurig en complex proces is. Een dergelijke systeeminnovatie is een proces van vallen en opstaan, van taaie en hardnekkige vraagstukken, van ploegen, de grond dichtgooien, nadenken en opnieuw beginnen, van bouwen aan een opgave vanuit de overtuiging dat een duurzame pedagogische infrastructuur de kansen van kinderen op een plezierig en waardevol leven vergroot.

Ongelijkheid

In een periode waarin de ongelijkheid in de samenleving eerder toe- dan afneemt – de pandemie doet daar nog eens een schepje bovenop – is kritisch denken en weloverwogen handelen vanuit een inclusieve benadering noodzakelijker en urgenter dan ooit. De maatschappelijke uitdagingen zijn er niet minder op geworden. Ik noemde al de toegenomen ongelijkheid, bovendien is er sprake van verrechtsing en populisme, van ernstige klimaatproblemen, van de achterstelling en uitsluiting van vrouwen, kinderen, zwarte mensen, gehandicapte mensen, lhbti-ers, van mensen die ‘anders’ zijn. De pandemie werpt een scherp licht op deze kwalijke kanten van onze neoliberale kapitalistische maatschappij. Het is om met de socioloog De Swaan te spreken een gevaarlijke cocktail die onze zwaar bevochten democratie en open samenleving in gevaar kunnen brengen. Een belangrijke vraag voor de toekomst is daarom: waartoe en hoe voeden we de komende generatie kinderen op die met deze uitdagingen weet om te gaan?

Pedagogische basisvoorzieningen

Een belangrijk uitgangspunt dat ik in 2006 bij mijn installatie formuleerde, staat voor mij nog steeds als een paal boven water: de vensterschool, brede school of (integraal) kindcentrum, is geen multifunctioneel gebouw, het is bovenal een pedagogisch concept. Natuurlijk ‘voorordent’ het gebouw, het maakt pedagogisch-educatieve situaties mogelijk. De inrichting van de binnen- en de buitenruimtes is zeker niet onbelangrijk, maar een gezamenlijk gedragen pedagogische visie is het fundament. Dat is het kompas dat richting en houvast geeft. Samenwerking tussen professionals van onderwijs, opvang, welzijn en zorg, samenwerking met ouders en burgers zijn geen doel op zich, maar manieren om complexe vraagstukken aan te pakken die je in je eentje niet te lijf kunt. Kennelijk heeft deze benadering weerklank gevonden in het veld, getuige het beroep dat vanuit het veld op mij is gedaan om te inspireren, mee te denken, te ontwerpen en te onderzoeken. Ik ben daar heel dankbaar voor.

Bouwen

Nu is er tussen 2006 en 2020 wel het een en ander gebeurd in het Nederlandse jeugdlandschap en tegelijkertijd toch verbluffend weinig. We hebben kunnen bouwen. Van onderop zijn er tal van innovatieve pedagogische praktijken ontstaan waarin interprofessioneel wordt samengewerkt vanuit zo’n gezamenlijke pedagogische visie op opvoeding, opvang, onderwijs en zorg. In bijvoorbeeld PACT voor Kindcentra waar ik al jaren bij betrokken mocht zijn, hebben we met elkaar kunnen oefenen en leren van het bouwen aan een integraal kindcentrum. Overigens lijkt de term Kindergemeenschap van Kees Boeke me meer recht te doen aan het werk dat in IKC’s wordt verricht dan de (sorry) vreselijke term IKC. Landelijk is er in en door PACT voor Kindcentra een hechte en unieke samenwerking ontstaan tussen wetenschap, beleid, praktijk en opleidingen. Met elkaar delen we de ambitie om de komende generatie kinderen een pedagogisch educatieve setting te gunnen die hen ‘in de wereld brengt’, om met de pedagoog Gert Biesta te spreken. Die hen voorbereidt op een leven waarin ze op hun eigen manier de oude wereld weer op orde kunnen brengen, een wereld die wij nog niet kunnen kennen en die zij zelf ter hand zullen moeten nemen. Een plek waar ieder kind uit de buurt welkom is en het onderwijs, de opvang en opvoeding en de zorg kan genieten die nodig is. Onderwijs, opvang en  opvoeding, jeugdwelzijnswerk, lichte jeugdhulp en steun vinden plaats op de plek waar de kinderen leven, leren en spelen. Dus geen doelgroepenbeleid maar inclusief beleid dat zich richt op het versterken van de pedagogische basis. Het kindcentrum als werkplaats, niet als vindplaats.

Vorm en inhoud

De projecten, misschien is beweging een beter woord, waaraan we de afgelopen veertien jaren hebben gewerkt, heb ik geprobeerd vorm en inhoud te geven vanuit deze ambitie; altijd in nauwe samenwerking met de praktijk, met het beleid, het onderwijs en de wetenschap (…) Want ieder kind ongeacht zijn herkomst, mogelijkheden en beperkingen, verdient een talentkrachtige benadering; immers ieder kind is talentvol mits talentvol benaderd.

Geen gemeengoed

Ondanks het niet aflatende werk van onderop zijn inclusieve pedagogisch-educatieve praktijken in Nederland bij lange na nog geen gemeengoed. Soms waren er teleurstellingen en hebben we ons verlies moeten nemen. Zo blijken sommigen belemmeringen behoorlijk hardnekkig. Zoals het sectoraal denken en handelen, een hoop beleidsdrukte, discontinuïteit, het gebrek aan toegankelijke kinderopvang als publieke voorziening, een toename van de vraag naar jeugdzorg en speciaal onderwijs sinds de invoering van de Jeugdwet in 2015 en de Wet passend onderwijs in 2014. Maar ploegen hoort bij het bouwen, en dat zal zo blijven. Het belangrijkste is dat we blijven hopen, geloven in, en liefde ervaren voor de komende generatie kinderen: een pedagogisch perspectief levend houden.

Bedanken

Tot slot wil ik iedereen, maar dan ook IEDEREEN bedanken met wie ik al deze jaren heb mogen werken, van wie ik heb mogen leren, die ik heb mogen ontmoeten in mijn werk, dikwijls ook als mens, die me de ruimte hebben gegeven om op mijn manier het lectoraat vorm en inhoud te geven, die me de kans hebben geboden om pedagogische praktijken te ontwikkelen en te onderzoeken. (…) We staan allemaal op de schouders van anderen; ik hoop dat ik ook voor anderen een schouder ben (geweest).

Alle liefs en goeds, Jeannette Doornenbal