Topsprekers in de Kinderopvang

Interview met Steven Pont:

Pedagogische blunder
‘Het individu centraal stellen is ouderwets’, vindt Steven Pont. ‘Begin twintigste eeuw was ‘kind centraal’ een nieuw pedagogisch geluid. Onder andere Maria Montessori, de grondlegster van de Montessori-scholen, kwam met dit nieuwe idee. In die tijd was je als mens in alle opzichten onderdeel van een groep. Kinderen leefden in grote gezinnen en je werd vanzelfsprekend wat je vader was. Ook wat betreft je geloof en sociale klasse was je onderdeel van een groep. Het individuele kind centraal stellen, was op dat moment een heel nieuw en belangrijk geluid.

’Maar nu, een volle eeuw later, is dat idee verouderd, volgens Steven. ‘Onze hele maatschappij is gericht op het individu, met kleine gezinnen en een wereld aan mogelijkheden die open ligt voor elk kind. Dit vraagt om heel andere vaardigheden. Juist het bewegen in een groep, jijzelf ten opzichte van de ander, is iets dat nu extra aandacht vraagt. Blijven roepen dat het kind centraal moet staan, is een pedagogische blunder.

’Narcisme, depressie en faalangst neemt momenteel toe onder jongeren, zo blijkt uit onderzoek volgens Steven. ‘Dat zijn de problemen van deze tijd. We moeten kinderen zich weer onderdeel van een groter geheel laten voelen. We klagen allemaal over de ‘verhuftering’ van de maatschappij, maar ondertussen leren we kinderen om egocentrisch te zijn. Het wordt steeds duidelijker dat kinderen daar niet gelukkig van worden.

’Pm’ers kunnen van onschatbare waarde zijn voor de sociale ontwikkeling van kinderen, stelt Steven. ‘Zij kunnen kinderen helpen om zich sociaal te oefenen, om te ontdekken hoe je ruzies maakt en oplost, hoe je kunt samenwerken en wat je kunt doen als je wordt buitengesloten.

’Veel opvanginstellingen willen zich onderscheiden door voorschoolse educatie, door kinderen goed voor te bereiden op de basisschool. Steven: ‘Het is jammer dat de het accent daarbij meestal ligt op cognitieve vaardigheden, op rekenen of taal. Maar de beste voorbereiding op de basisschool is oefenen in sociaal gedrag. Juist het bewegen binnen de groep is voor kleuters zo spannend. En bij een kind dat zich sociaal veilig voelt, komt de interesse voor lezen en schrijven vanzelf. Hoe meer een kind zich verbonden voelt, hoe meer het bereid is om te leren.’

Interview met Lilian van der Bolt:

Wat zijn executieve functies?
De denkprocessen in je hersenen vinden plaats in je prefrontale cortex, de ‘verkeerstoren’ in je voorhoofd. Dit zijn de zogeheten executieve (ofwel uitvoerende) functies, de regelfuncties. Ze zorgen ervoor dat je wat er in je geheugen zit, op een bepaald moment en in een bepaalde situatie kunt toepassen. Dus: welke beslissingen je neemt je en hoe je je gedraagt. Je komt in een situatie die vraagt om een beslissing of handeling en als je executieve functies goed zijn ontwikkeld, neem je een passende beslissing.

De executieve functies kun je verdelen in drie hoofdgroepen:

• Impulsbeheersing: kun je impulsen beheersen en verleiding en afleiding weerstaan?Nadenken dus vóór je iets doet. Bijvoorbeeld: wachten op je beurt tijdens het eten of tijdens spel.
• Werkgeheugen: het vermogen om informatie te onthouden en gebruiken. Bijvoorbeeld: iets plannen of een probleem oplossen.
• Cognitieve flexibiliteit: kun je schakelen tussen situaties en je aanpassen. Bijvoorbeeld: je aandacht bij een taak houden of omschakelen van lezen naar rekenen.

De executieve functies worden vaak vergeleken met de verkeerstoren van een luchthaven. Zoals de luchtverkeersleiding de vliegtuigen naar de start- en landingsbaan stuurt, zo leiden de executieve functies alle informatiestromen in ons hoofd. Het zijn dus ‘regelaars’ van ons gedrag. Het is enorm belangrijk dat een kind deze executieve functies goed ontwikkelt.

Lilian van der Bolt, adviseur bij onderzoeks- en adviesbureau Sardes, is betrokken bij het programma Kleine Kapitein. Met dit programma leren pedagogisch medewerkers hoe ze de executieve vaardigheden van jonge kinderen kunnen stimuleren. ‘Alles wat we doen vraagt om executieve functies: samenwerken, creatief denken, overschakelen van de ene op de andere taak, enzovoort. Pedagogisch medewerkers hebben hier een belangrijke rol in. Executieve functies worden voor een groot deel aangeleerd. In de fase van 2,5 tot 6 jaar zijn de hersenen extra ontvankelijk voor de ontwikkeling ervan.’ Tot nog toe is er in de kinderopvang relatief weinig doelbewuste aandacht voor de executieve functies. Lilian van der Bolt: ‘Het besef dat zij fundamenteel zijn voor de cognitieve en sociale ontwikkeling, is nog relatief nieuw. Toch is het stimuleren ervan vooral bij doelgroepkinderen van groot belang. Zo kunnen we voorkomen dat ze niet optimaal profijt hebben van het leerproces of zelfs uitvallen. Als je executieve vaardigheden niet goed zijn ontwikkeld, kun je namelijk minder goed focussen, heb je moeite om doelen op langere termijn te plannen en vind je het lastig om directe bevrediging uit te stellen. Dat speelt vooral een rol vanaf groep drie. Jongere kinderen leren spelend, maar vanaf groep drie is het leren ineens on demand. De juf zegt: “Pak je boekjes en ga deze taak uitvoeren”. Zonder goede regelfuncties is dat heel lastig.’

De praktijk laat zien dat het stimuleren van die uitvoerende hersenfuncties in de kinderopvang loont. ‘Internationale onderzoeken bewijzen dat het een enorm verschil kan maken voor je leven. Als executieve functies goed zijn ontwikkeld, heb je een grotere kans op een geslaagd leven, denk aan schoolcarrière, inkomen, sociaal netwerk, gezinsleven en gezondheid.’