Artikel bewaren

Je hebt een account nodig om artikelen in je profiel op te slaan

Login of Maak een account aan
Reacties0

Patricia Huisman: ‘Meningen sturen het sociaal discours over kinderopvang’

Kinderopvang is in de greep geraakt van de politiek en (dus) van ideologisch gestuurde wensen en overtuigingen. Gratis kinderopvang is de panacee en de ondernemer de risee voor alle ambities. Dat zegt Patricia Huisman, publicist, in deze opiniërende bijdrage.
geld
Beeld: Unsplash / Josh Appel

De bijna (95 procent) gratis kinderopvang leidt bij verschillende partijen tot een tendentieus scenario op basis van framing. De toeslag zou een ‘(forse) subsidie’ zijn die als vanzelfsprekend de prijs opdrijft en leidt tot graaien in de algemene middelen (wegsluizen van winst), met als gevolg dat de lagere inkomens de opvang niet meer kunnen betalen of zelfs van opvang uitgesloten raken omdat ondernemers zich op de hogere inkomens zullen richten. Winstklem of prijsplafond moeten het tij keren. Dat is tendentieus want kinderopvang is en wordt geen gesubsidieerde sector. Niet winstbejag maar de overheid zelf en de marktomstandigheden zijn de prijsopdrijvers.

Gratis opvang is géén subsidie

De regering haalt de kinderopvang niet van de markt en de opvangtoeslag blijft onderdeel van vraagfinanciering voor de klant, om het gebruik van kinderopvang te stimuleren (Memorie van Toelichting Wko). Dit is vergelijkbaar met het financieel voordeel dat de overheid biedt aan kopers van elektrische auto’s. In een gesubsidieerde sector wordt daarentegen de aanbieder ondersteund, met aanbodfinanciering, zoals in het onderwijs en de zorg, die niet beoogt een vraag te stimuleren maar grondrechten (op onderwijs en zorg) te waarborgen.

Pas als kinderopvang een grondrecht wordt, een basisvoorziening, is terugkeer naar een aanbodfinanciering – dus subsidie – onvermijdelijk. De kinderopvang is daarom evenmin grotendeels gefinancierd met ‘publiek geld’, zoals de discourspartijen beweren. Tot heden is er een tripartite vraagfinanciering met publiek en privaat geld: overheid, werkgevers en klanten dragen elk een derde bij. In de bijna gratis opvang neemt de overheid 95 procent van het klantendeel over, waardoor ongeveer 65 procent uit de algemene middelen komt. Tenzij de overheid het werkgeversdeel verhoogt, want dan daalt weer het aandeel ‘publiek geld’.

Kloof tussen vraagprijs en toeslagtarief

Economen in het discours poneren een ‘algemeen prijsopdrijvend effect van de subsidie’ (de kinderopvangtoeslag) waardoor een kloof zou ontstaan tussen vraagprijs en toeslagtarief en lagere inkomens duurder uit zijn. Maar die kloof is er al jaren, door bezuinigingen van de overheid op het toeslagtarief (2009-2014) en het ‘prijsopdrijvend effect’ van de dure kwaliteitsvoorwaarden van de Wet IKK (2018) die de overheid voorzag als effect maar nooit in het toeslagtarief heeft verrekend. Bovendien zijn er nieuwe prijsopdrijvende effecten, zoals de hoge inflatie en forse personeelstekorten, met als gevolg inzet van dure uitzendkrachten en zzp’ers en hogere looneisen in het verschiet. Van verlangen naar hogere winsten is als ‘opdrijvende’ factor nog niets gebleken.

‘Niet winstbejag maar de overheid zelf en de marktomstandigheden zijn de prijsopdrijvers’

Stemmingmakerij

Dat ‘investeringsmaatschappijen zichzelf hoge winsten gaan uitkeren van het belastinggeld waarmee deze sector wordt gefinancierd’ is stemmingmakerij. Investeerderswinst komt doorgaans pas bij verkoop van een in waarde gestegen belang, niet uit de exploitatie, afromen van winst of hoge dividenduitkeringen, aldus Ed Buitenhek, onderzoeker kinderopvang. En bovendien, slechts 4 procent van alle opvangaanbieders is (super)grootbedrijf, met en zonder private equity. De rest (ca. 96 procent) is mikro – klein – en middenbedrijf en zzp’er (gastouders) met een vaak kwetsbare financiële positie (Waarborgfondscijfers) en niet zelden in persoon het ondernemersrisico lopend. Mkb’ers dragen in feite de kinderopvang. Want ook werknemers werken er met meer vertrouwen, trots en plezier (data-analyse Great Place to Work, 2022). Mkb’ers zijn blij dat de regering de bestaande kloof tussen vraagprijs en toeslagtarief eindelijk gaat dichten.

Basis in de opvangmarkt: civiel recht

Winstklem of prijsplafond lopen bovendien aan tegen het legaliteitsbeginsel. De overheid heeft als bestuursorgaan uitsluitend bevoegdheid in de relatie tussen overheid en burger (bestuursrecht en strafrecht), maar niet in de private markt en ook niet in de (contract)relatie tussen burgers onderling want dat is geregeld in civiel recht. Kabinet en Tweede kamer beseffen dit blijkbaar niet want winstklem en prijsklem vinden gretig steun in de politiek, net als de ‘directe financiering’.

Directe financiering verstoort de contractrelatie

Directe financiering is een juridisch gevaar voor de ondernemer. De toeslag gaat niet meer naar de rechthebbende ouder met betalingsverplichting aan de ondernemer, maar via de overheid naar de ondernemer. Dat geeft een rechtsvacuüm: de klant kan als contractpartij niet meer zelf aan de betalingsplicht voldoen en de overheidsinstantie is geen contractpartij met betalingsverplichting voor de aan de klant geleverde dienst. Dus bij wie kan de ondernemer, indien nodig, betaling vorderen? En bij wie gaat de overheid geld terugvorderen als de ouder werkloosheid te laat meldt? Zoals het er nu naar uitziet, legt de overheid alle risico’s van haar ambities bij hardwerkende burgers, de (96 procent kleinere) ondernemers.

Kortom, breng de feiten terug in het debat en de besluitvorming en doe recht aan de complexiteit van de Nederlandse kinderopvang.

Deze bijdrage is geschreven door Patricia Huisman, wetenschapsmethodoloog en publicist over kinderopvang.

Drie wetenschappers hebben in een artikel van ESB, een vakblad voor economen, onder meer gepleit voor prijsregulering in een nieuw kinderopvangstelsel. Janneke Plantenga, Paul Leseman en Thomas van Huizen schrijven hierin dat een forse subsidie door de overheid de kansen verhoogt op een stevige tariefsverhoging. Daarmee kan kinderopvang te duur worden voor lage inkomens. Lees hier het hele artikel >>

Geef je reactie

Om te kunnen reageren moet je ingelogd zijn. Heb je nog geen account, maak dan hieronder een account aan. Lees ook de spelregels.