‘Laterna Magica is een IKC met meer dan 800 leerlingen. Onze visie op leren houdt in dat we uitgaan van natuurlijk leren: wij zien de nieuwsgierigheid van kinderen als bron. Kinderen ontdekken bij ons hoe iets ontstaat of werkt. Zo doen ze nieuwe kennis op en ontwikkelen ze al doende vaardigheden en inzichten. Kinderen leren ook door naar andere kinderen te luisteren, met ze te spelen en samen te werken. Onze rijke leeromgeving is steeds in ontwikkeling. Momenteel hebben we een ontdektuin, moestuin, radiostudio, keuken, buitenwerkplaats, een spa en een kunstuitleen. Als coaches en professionals vormen we een leerlandschap waar we met elkaar reflecteren, ontwerpen en ons verbinden met een authentieke speel-leeromgeving voor kinderen. In 2020 kregen wij voor ons innovatieve onderwijs het predicaat Excellente School van de Onderwijsinspectie.’

Hoe kwam je in aanraking met de werkwijze ‘begrijpen met je handen’? 

‘Ik ben beeldend kunstenaar. Jonge kinderen fascineren me. Dat werd onder andere teweeggebracht door de expositie over Reggio Emilia in 1998 in het Stedelijk Museum. Het boek ‘Begrijpen met je handen’ en de jaaropleiding tot atelierpedagoog van Atelier in een Koffer spraken me aan vanwege de fijne afwisseling van pedagogische onderbouwingen en de praktijkervaringen met collega- cursisten. Bijzonder om als kunstenaar weer als een kind vrij te mogen spelen met materiaal. De werkwijze sluit nauw aan bij de visie van mijn school en inspireerde mij tot het verder ontwikkelen van het atelier binnen mijn unit.’ 

Met welke leeftijden werk je?

‘Ik werk met de allerjongste kinderen, de 0-3-jarigen. Ik merkte meteen toen ik hier kwam dat dit niet een gemiddelde kinderopvang is. Wij gaan altijd uit van wat een kind wil en kan. Het educatieve proces staat voorop. De rijke leeromgeving is hier bijzonder. Wij hebben bijvoorbeeld een binnenzandbak ontworpen: een fantastische glazen ruimte waar kinderen uitgedaagd worden tot onderzoek met zand. De ideeën daarvoor komen van de kinderen. Er staat documentatiemateriaal bij over het ontstaan van zo’n ruimte.’ 

Hoe ga je te werk?

‘Ik geef kinderen de ruimte en rust om tot onderzoek te komen. Het begint natuurlijk met materiaal dat ze nieuwsgierig maakt en uitnodigt tot eindeloze transformatie. Hoe je het aanbiedt en introduceert is ook van belang. Met natuurklei beginnen wij bijvoorbeeld met een ritueel waarbij we onze handen wakker en warm maken. Heel simpel, maar dit maakt dat we samen focussen op wat we gaan doen. En dan begint voor mij de kunst van het luisteren en  kijken. Wat doen de kinderen, wat hebben ze nodig, waar gaat hun interesse naar uit, wat vertellen ze? Dat kan verbaal zijn, maar vaak juist non-verbaal. Zo zie ik hoe de kinderen op hun eigen manier leren. Wij zijn als volwassenen vaak gewend om naar een doel toe te werken, om de snelste weg van A naar B te nemen. Daardoor nemen we niet de tijd om te kijken wat een kind precies onderzoekt en welke zijweggetjes het inslaat. En zijweggetjes zijn juist de bron van creativiteit.’ 

Wat vind jij je belangrijkste taak als volwassene?

‘Een kind de ruimte geven om veel rijke ervaringen op te doen. Ik neem de eigenheid en het onderzoek van elk kind serieus. Daardoor voelt het kind zich gezien. Dan kan het zijn gaven inzetten om betekenis aan de wereld te geven. Zo bouwt het zijn eigen kennis op. Daarbij gaan onderzoeken, spelen, leren en concentreren hand in hand. Gisteren was een meisje van 2,5 jaar bijvoorbeeld  een uur bezig met natuurklei en een kleine waterspuit. Tijdens het spuiten ging ze helemaal op in het wrijven op die steeds gladder wordende natte klei. Ik gaf haar zonder iets te zeggen een lepel. Ze pakte de achterkant van de lepel en maakte eindeloos wrijfbewegingen om de klei glad te krijgen. Heel nauwkeurig spoot ze vervolgens druppels water op elk van haar vingers en wreef dat uit op de natte klei. Het meisje is een uur bezig geweest. Je ziet flow ontstaan: ze was één met haar onderzoek.’ 

‘Bij het tekenen met jonge kinderen vind ik dat we door volwassenen bedachte eindproducten los moeten laten. Jonge kinderen zijn daar niet mee bezig. Ze willen weten hoe iets werkt en wat ze ermee kunnen doen.  Kinderen zouden altijd moeten kunnen tekenen uit eigen kracht en verbeelding, niet door voordoen. Ik laat kinderen in mijn atelier vanaf achttien maanden onderzoeken hoe je met verschillende materialen kunt krassen en tekenen; met modder, water, krijt of combinaties. Wat ze maken, gaat in hun eigen sporenboek van A6 formaat. Krassen geeft plezier, iedereen begint zo met tekenen. Het is zoveel tegelijk: sporen maken, een verlenging van je lichaam, energie, ontlading. Het hoeft geen doel te hebben, dat is juist het fijne. Elk sporenboek is zo een verzameling van een zoektocht naar waarnemen en vorm. In de drie jaar dat de sporenboeken van de kinderen dikker en dikker worden herken je van ieder kind steeds meer een eigen handschrift. Heel bijzonder.’

Welke rol speelt de buitenruimte ?  

‘Op Laterna Magica hebben we een ontdektuin voor de jongste en een voor oudere kinderen. Met een ecologische tuin, een kruidentuin, dieren, appel- en pruimenbomen en bramen. Ik ga met de kinderen vaak eerst buiten op ontdektocht en dan weer terug naar het atelier. Laatst waren ze geïnteresseerd in spinnen. We zagen een groot spinnenweb en een spin, verstopt achter een blaadje. De een voelde eraan, de ander wilde de spin gras geven. Een driejarige zei: ’een spin eet insecten, geen gras’. Na een gesprekje daarover zijn we gaan tekenen, buiten, dichtbij het spinnenweb. Ik gaf bewust geen opdracht om een spin te gaan tekenen, wel is het altijd een rijke ervaring om buiten te tekenen, dicht bij hun interesse en ontdekking. Hun (kras)tekeningen werden allemaal anders, en ze hadden allemaal de vorm van spinnenwebben. Soms met een zwarte vlek, misschien de spin? Heel bijzonder om te zien hoe hun aangescherpte waarneming in de tekeningen terug te zien is.’ 

‘Laatst had ik spiegels meegenomen om te kijken hoe de lucht er vandaag uitziet. Welke kleur zie je? Wat gebeurt er met de wolken? Ik legde de spiegels in het gras en vroeg: ‘Hoe ziet dat eruit als je de lucht op de grond ziet?’ Een meisje kroop over de spiegels heen en zei: “Kijk, nu loop ik op de wolken!” Een ander meisje had een blaadje in haar hand, ze zei: ’kijk, salie’ Ze is twee jaar en weet al dat het salie is! Een collega vertelde dat ze altijd voor dit blaadje kiest omdat het zo zacht is en zo lekker ruikt. Ik wil maar zeggen: interesse heeft duizend redenen en is bij iedereen verschillend. Geef kinderen de tijd en de gelegenheid om hun eigen interesses en talenten te ontdekken en te ontwikkelen. Zo kunnen zij steeds meer de regie nemen over hun eigen creatieve vorming.’

Hoe zit dat met die zijpaadjes in je hersenen?

‘Wij worden geboren als nieuwsgierig mens. Nieuwsgierigheid is een krachtige gave om ons ontdekkend de wereld eigen te maken. Wanneer kinderen vanuit hun eigen interesse bezig zijn, ontstaat een hoge mate van betrokkenheid, focus en concentratie. Je associeert, je speelt en je onderzoekt; op die manier maak je zijpaadjes in je hersenen. Hoe meer zijpaadjes, hoe creatiever je kan denken. Het is onze taak als volwassenen om kinderen tijd te geven zelf op onderzoek uit te gaan en te vertrouwen op hun eigen creatieve vermogen. Vertrouwen dat gebaseerd is op  gelijkwaardigheid en respect voor elkaar.’

Tekst: Annet Weterings en Sabine Plamper