De uitgangspunten van de nieuwe Jeugdwet ademen integratie uit. Vanaf dit jaar vindt de zorg voor deze kinderen dichtbij huis plaats, in reguliere instellingen met meer oog voor de eigen mogelijkheden van kinderen. Passend onderwijs sluit hierop aan. Kinderen met een zorgvraag moeten, indien mogelijk, zoveel mogelijk instromen in het reguliere onderwijs. Maar integratie van kinderen met een zorgvraag begint al eerder, als kinderen nog geen vier jaar zijn. In verschillende gemeenten wordt de link met passende kinderopvang gelegd. Wat daarbij helpt: veel kinderopvangorganisaties hebben nog wel wat ruimte over vanwege de vraaguitval. Bovendien kan de opvang van kinderen met een zorgvraag in een reguliere kinderopvanginstelling goedkoper uitpakken. Dat is prettig gezien de lagere zorgbudgetten waar gemeenten de jeugdzorg voor moeten organiseren.
Hobbels nemen
Veel kinderopvangeigenaren voelen zich aangesproken door de nieuwe Jeugdwet. Nina Hogenboom, directeur/eigenaar van Media Kinderopvang in Hilversum, kende vanuit haar werkervaring in de gehandicaptenzorg de zorgen en problemen van de ouders van deze kinderen. Zij besloot om in haar eigen organisatie de hobbels naar passende kinderopvang te nemen en vormde een werkgroep met regionale zorginstellingen, de GGD en de integrale vroeghulp. ‘Inhoudelijk stonden de neuzen al snel dezelfde kant op’, vertelt Hogenboom. Ook de zorginstellingen waren voorstander van een breder keuzepakket voor ouders. ‘Na een aantal bijeenkomsten waren de samenwerkingsplannen in contour voor iedereen helder en maakten we een plan van aanpak.’ So far, so good. Maar het grootste obstakel bleek het rondkrijgen van de financiering. Daardoor duurde het nog maanden voordat de zorggroep op Studio Kakelbont van Media Kinderopvang echt van start kon gaan.
Nu de groep voor passende kinderopvang op de eigen locatie is begonnen, weet Hogenboom dat het iedere investering waard is geweest. In de groep worden zes tot negen kinderen opgevangen. Vanuit de groep zijn tal van mogelijkheden om met de andere kinderen van Media Kinderopvang te spelen. ‘Dat wordt natuurlijk goed aangepast aan de mogelijkheden en behoeften van de kinderen’, zegt Hogenboom. ‘Ouders met kinderen met een beperking, gedragsprobleem of andere zorgvraag komen veel onzekerheden tegen. Kiezen voor reguliere kinderopvang zou vanzelfsprekend moeten zijn, maar dat is het in Nederland nog niet. Bovendien is het voor ouders vaak onmogelijk om hun baan te combineren met de zorg voor hun kinderen.’
Grote overgang
De overgang van een veilige thuissituatie naar specialistische groepen, waar ouders in aanraking komen met allerlei handicaps en achterstanden, is een grote overgang, weet Annet van Ginkel, clustermanager Kind, Jongere en Gezin bij zorgorganisatie Sherpa. ‘Voor ouders is de stap naar gespecialiseerde opvang een grote stap. Maar het alternatief, de reguliere kinderopvanggroep, is ook niet altijd haalbaar. De groepen zijn te groot, kinderen worden overvraagd en moeten dan alsnog “een stap terug” doen. De passende kinderopvang van Media Kinderopvang is een kans die je kinderen en ouders moet gunnen. Vaak is het op die leeftijd ook nog niet mogelijk om in te schatten welke zorgbehoefte een kind exact heeft.’ Sherpa is de samenwerkingspartner van Media Kinderopvang in de passende-kinderopvanggroep.
Nu de financiële hobbel genomen is (zie kader), kan de langgekoesterde wens van Hogenboom en haar collega’s in werking gaan. Zorgkinderen opvangen binnen dezelfde muren als kinderen zonder speciale zorgvraag. ‘En dat is goed voor beide groepen kinderen’, vindt Hogenboom. Een jongetje dat nu op onze zorggroep zit, loopt met een looprekje. Peuters duwen er in de buitenruimte flink op los. Maar hem nooit. Toch hebben wij nooit letterlijk gezegd dat ze dat niet mogen doen. Kinderen voelen dat aan. Maar je moet wel met deze kinderen opgroeien om te weten dat er ook kinderen zijn die zich anders ontwikkelen dan jij. Wat mij betreft is passende kinderopvang een grote kans te laten zien dat die diversiteit juist de grote meerwaarde van kinderopvang is.’
Blind
Kinderopvang Hengelo is ook begonnen met passende kinderopvang op locatie. Op locatie De Rammelaar worden sinds dit jaar kinderen opgevangen die blind of slechtziend zijn. Zij vallen onder de verantwoordelijkheid van Bartiméus, een organisatie die mensen met een visuele beperking ondersteunt. In De Rammelaar zijn drie reguliere groepen gehuisvest en maakt Bartiméus drie dagen per week gebruik van de vierde groep. De buitenruimte wordt gedeeld en de kinderen spelen, onder begeleiding, ook samen. ‘Toen we hoorden dat Bartiméus op zoek was naar een nieuwe groepsruimte, zagen we meteen veel kansen en wilden we onze ruimte graag aanbieden’, vertelt Lydia van Haren, leidinggevende bij Kinderopvang Hengelo. ‘We willen onze kinderen graag meegeven dat er kinderen zijn die geen deel uitmaken van de ziende wereld en hoe ze daarmee om kunnen gaan.’ Toch merkten Van Haren en haar collega’s al snel dat ze de kinderen niets hoefden te vertellen. ‘De kinderen hebben van nature een voorzichtige benadering naar de kinderen van Bartiméus. Vooral bij het buitenspelen is het samenspelen voor alle kinderen vanzelfsprekend. Dat is prachtig om te zien.’ Om de pedagogisch medewerkers voor te bereiden op de komst van kinderen met een visuele beperking, verkenden de pm’ers de binnenruimte met afgeplakte brillen. Van Haren: ‘Dat was goed omdat we voelden hoe belangrijk het is om je veilig te voelen voordat je iets gaan ontdekken. Eenmaal gewend aan de duisternis gingen we op onze knieën zitten en de ruimte aftasten. Dat heeft ons zo veel inzichten gegeven.’
Spannend
Voor de kinderen van Bartiméus is het natuurlijk het spannendst. Dorien Geraedts, orthopedagoog/gz-psycholoog bij Bartiméus, is vanaf het eerste moment betrokken geweest bij de voor hen ook bijzondere samenwerking met een kinderopvangorganisatie. ‘Een slechtziend kind verdient het om met andere kinderen in contact te komen. Daar steken deze kinderen veel van op. Kinderen die slechtziend zijn, zijn verder fysiek helemaal in orde. Ze kunnen ook rennen, klimmen, lachen en contacten aangaan. Ze hebben alleen wel een andere begeleiding nodig.’ Veiligheid is volgens Geraedts het belangrijkste goed voor deze kinderen. Dat maakt het ook noodzakelijk dat de deuren tussen de groepen op De Rammelaar altijd gesloten zijn. Bekend stemgeluid van vaste begeleiders zijn veel waard voor kinderen met een visuele beperking. Afhankelijk van hun leeftijd en mate van slechtziendheid ondernemen de begeleiders van de plusgroep activiteiten met kinderen van de reguliere groep. ‘Deze zijn vaak gericht op de zintuigelijke beleving’, vertelt Lydia van Haren. ‘Voor kinderen die slechtziend zijn, zijn voelen en horen van groot belang. Sinds onze samenwerking met Bartiméus hebben wij onze activiteiten ook kunnen uitbreiden. Al is het alleen maar omdat we bijvoorbeeld gebruik mogen maken van de voelborden van de plusgroep. Daar spelen “onze” kinderen ook graag mee.’
Deuren open
De samenwerking werpt haar vruchten al af, vertelt Geraedts. ‘We hebben een slechtziend jongetje dat zich prima ontwikkelt. Straks kan hij waarschijnlijk naar het reguliere onderwijs! Hadden we dat ontdekt als we hem alleen maar in een beschermde omgeving hadden laten opgroeien?’ Kinderopvang Hengelo heeft laten weten dat als ouders openstaan voor enkele uren opvang in de reguliere groep, de deuren altijd open staan. Uiteraard altijd in goed overleg met Bartiméus. Van Haren: ‘Het voordeel is dat we de experts nu in huis hebben.’
‘Verspreid de boodschap’, is de reactie van de betrokkenen bij dit artikel. Want kinderen opvangen met een zorgvraag in de reguliere opvang kan. ‘Je moet de juiste mensen aan tafel zetten, zelf de eerste stap zetten, geduld hebben bij de gemeente en dwars door bestaande schotten heen gaan’, vertelt Nina Hogenboom. Zij noemt de regio Gooi en Vechtstreek een voorbeeldregio voor wat betreft de financiële organisatie van de passende kinderopvang. Bartiméus opereert landelijk en is op zoek naar meer samenwerkingsverbanden met kinderopvangorganisaties in het land. Blinde en slechtziende kinderen wonen vaak verspreid over de regio. ‘Nu kiezen veel ouders nog voor óf een specialistische groep ver van huis óf een reguliere groep om de hoek waar kinderen zomaar overvraagd kunnen worden’, legt Geraedts uit. ‘Dankzij zorggroepen zoals bij Media Kinderopvang en Kinderopvang Hengelo hebben ouders met een kwetsbaar kind, straks meer keuzevrijheid.’
‘Passende kinderopvang is een grote kans om te laten zien dat die diversiteit juist de grote meerwaarde van kinderopvang is’
‘De kinderen hebben van nature een voorzichtige benadering naar de kinderen van Bartiméus’
Vergaande samenwerking in Gooi en Vechtstreek
Hoe werken Media Kinderopvang, zorginstelling Sherpa en de gemeenten in de regio Gooi en Vechtstreek samen?
Kinderen met een zorgvraag krijgen een zorgbudget. Eerst wordt bepaald welke zorg een kind nodig heeft. Gemeenten hebben een contract met zorginstellingen en kopen bij de instelling de betreffende zorg in. Vervolgens declareert de zorginstelling de geboden zorg bij de gemeente. Ouders die gebruikmaken van gespecialiseerde opvanggroepen van een zorginstelling hadden hiervoor geen recht op kinderopvangtoeslag. Voor de zorggroep binnen de reguliere kinderopvang hebben werkende ouders dat wél. Daarmee is een deel van de financiering van de passende kinderopvang gedekt. Voor het resterende bedrag is Media Kinderopvang een onderaannemerschap aangegaan met één zorginstelling: Sherpa. Nina Hogenboom declareert haar deel van de rekening bij de zorginstelling. Die declareert het op haar beurt weer bij de gemeente die hiervoor een speciaal potje geld aanroert. Hogeboom: ‘Er bleek in de regio Gooi en Vechtstreek geld te zijn voor “begeleiding van zorgkinderen tijdens school”. De gemeente heeft dit verruimd tot “begeleiding tijdens kinderopvang”. Vanuit die beschikking wordt passende kinderopvang een betaalbare optie voor zowel ouders als de gemeente.’
Zorgkinderen: kan de kinderopvang dit aan?
In 2013 voerde JSO, in opdracht van jeugdorganisaties TriviumLindenhof en Stek Jeugdhulp, een screeningsonderzoek uit naar wat kinderopvangorganisaties aankunnen en waar de grens ligt. Vanuit de kinderopvang deden de organisaties Quadrant, SKOS en COKD mee. Uit het onderzoek blijkt dat de kinderopvangorganisaties hun deuren graag openen voor kinderen met ontwikkelings- of gedragsproblemen.
Voldoende tijd, ruimte en individuele aandacht zijn onmisbaar om zorgkinderen op te vangen, net als een warme overdracht en blijvend contact met de jeugdzorgorganisatie. Een intensief contact met ouders is bij zorgkinderen nog belangrijker dan bij andere kinderen. Het coachen on the job is een prettige manier voor pm’ers om een kind zo goed mogelijk te kunnen begeleiden.
Een groot struikelblok is de financiering. Gezinnen waarin één of beide ouders niet werken, hebben geen recht op kinderopvangtoeslag. Voor hen is een plek in de kinderopvang onbetaalbaar. Gemeenten zijn sinds 2005 verantwoordelijk voor kinderopvang op grond van een sociaal-medische indicatie (SMI). Als ouders geen recht hebben op kinderopvangtoeslag, dan kunnen zij een tegemoetkoming in de kosten krijgen bij de gemeente. Andere knelpunten zijn kinderen met een te grote zorgvraag waardoor andere kinderen tekortkomen.
Jo Hermanns, emeritus hoogleraar Opvoedkunde aan de Universiteit van Amsterdam, durfde de voorspelling te doen dat over vijf jaar alle jeugdzorgactiviteiten plaatsvinden in en om het gezin en/of het netwerk van kinderen. De kinderopvang, die al een belangrijke wijkfunctie heeft, kan, zo voorspelde hij, in dat geval rekenen op een sleutelrol.
Foto: Lizet Beek Lifestyle Fotografie en Nationale Beeldbank
Auteur: Marianne Velsink
